Pozezdrze

Pozezdrze
Kościół pw. Stanisława Kostki. Fot. Semu. Źródło: Commons Wikimedia [27.10.2014]
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Pozezdrze
Liczba ludności (2010)	1 297
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-610
Tablice rejestracyjne	NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Pozezdrze
Położenie na mapie Polski Pozezdrze
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Pozezdrze (niem. Possessern, od 1938 r. Grossgarten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Pozezdrze. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Siedziba gminy Pozezdrze. W 2010 roku wieś liczyła 1 297 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Zalewski. Funkcję wójta gminy pełni Marzena Supranowicz.

Bunkier Himmlera. Stan obecny. Fot. Janericloebe. Źródło: Commons Wikimedia [30.07.2013]

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, 11 km na południowy wschód od Węgorzewa, przebiega przez nią droga krajowa nr 63 na odcinku Węgorzewo –Giżycko. W okolicy znajdują się jeziora: Pozezdrze, Wilkus, Lemięt, Harsz i kilka mniejszych.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1543 roku na 100 łanach, z których dziesięć otrzymał sołtys Paweł Mały z Leca. Miejscowość została zasiedlona w ciągu kilkunastu lat; w 1557 roku mieszkało tu 45 rodzin. Początkowa zwana była Gross Garten, później – od nazwy jeziora – Possesern, Pozerdren, Poseesern. Tutejsi chłopi odrabiali pańszczyznę w majątku państwowym przy zamku węgorzewskim. W 1710 roku na dżumę zmarła większość mieszkańców (309 osób). W XVII wieku wieś w dalszym ciągu liczyła 100 łanów, w następnym stuleciu powiększyła się do 134 łanów. Dzięki wybudowaniu drogi Giżycko – Pozezdrze – Węgorzewo w drugiej połowie XIX wieku przyspieszył rozwój i wzrosło znaczenie wsi. W 1858 roku Pozezdrze zamieszkiwało 927 osób.

W 1910 roku wieś poważnie ucierpiała w wyniku wielkiego pożaru, zaś podczas I wojny światowej znajdowała się na linii frontu. W roku 1939 liczyła 1 551 mieszkańców.

Pierwsi osadnicy po II wojnie światowej zaczęli napływać w rejon Pozezdrza już w marcu 1945 roku. Pierwszym wójtem został Aleksander Wielocha (1945), w 1947 roku zorganizowano tu jedną z pierwszych gminnych rad narodowych w powiecie. Wiosną 1945 roku uruchomiono przedwojenną gorzelnię oraz młyn, zaś wiosną 1946 roku zorganizowano zlewnię mleka; w tym samym roku otwarto świetlicę.

Parafia ewangelicka w Pozezdrzu powstała w 1886 roku (wcześniej wieś należała do parafii w Kruklankach) i obejmowała wsie: Harsz, Okowizna, Pieczarki i Pozezdrze. Kościół wybudowano w 1891 roku. W parafii pod koniec XIX wieku było 658 Polaków (na 2 630 parafian), w 1912 roku – około dwustu. W 1926 roku w wielkie święta odbywały się tu msze w języku polskim, jedyne w powiecie węgorzewskim. Kościół, zniszczony w 1915 roku w trakcie działań wojennych, został odbudowany w 1923 roku. Od 1946 roku jest siedzibą katolickiej parafii. We wsi funkcjonuje również filiał parafii ewangelicko-augsburskiej z Giżycka.

Szkoła we wsi powstała w 1737 roku. W połowie XIX wieku pracowało w niej dwóch nauczycieli, uczęszczało 142 dzieci. W 1935 roku we wsi funkcjonowały dwie szkoły: jedna obejmowała cztery klasy (czterech nauczycieli, 218 uczniów), zaś druga była jednoklasowa (jeden nauczyciel, 48 uczniów). Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono wiosną 1945 roku (Stefania Grzegorzewska, Zygmunt Klimaszewski) jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas.

Wedle lokalnej legendy na wzniesieniu w pobliżu wsi, nad rzeczką Sapiną miał być ukryty wielki skarb, stąd nazwa wzgórza: Złota Góra.

Kultura

W Pozezdrzu działa Gminny Ośrodek Kultury, powołany w 1992 r. Z miejscowością związany jest zespół rockowy The Light. W 1959 r. zorganizowano tu część jubileuszowych obchodów XV-lecia PRL.

Szkolnictwo

• Szkoła Podstawowa im. Jadwigi Tressenberg
• gimnazjum

Ludzie związani z miejscowością

• Jadwiga Tressenberg (1924–2004) – nauczycielka, bibliotekarka w Kutach, badaczka lokalnych legend i opowieści, m.in. dotyczących Pozezdrza, autorka książki Mazurskie opowieści; patronka szkoły podstawowej w Pozezdrzu

Zabytki

• kościół z końca XIX wieku, zniszczony podczas I wojny światowej, odbudowany w 1923 roku
• pomnik poświęcony mieszkańcom wsi poległym podczas I wojny światowej
• kwatera wojenna zlokalizowana w wydzielonej części cmentarza komunalnego; pochowano w niej 35 żołnierzy niemieckich poległych w czasie I wojny światowej
• około 1,5 km na północny zachód znajdują się bunkry „Hochwald” – byłej kwatery reichsführera Heinricha Himmlera, dowódcy SS i policji; zbudowany w latach 1940-1941 kompleks składał się z pięciu schronów, garażu, dwóch warowni i schronu przeznaczonego dla samego Himmlera; ten ostatni schron zachował się w najlepszym stanie (w styczniu 1945 roku bunkry zostały wysadzone przez wycofujących się Niemców)

Turystyka

• szlak rowerowy o długości 40 km - przebieg trasy: Giżycko – Świdry – Pieczarki – Harsz – Pozezdrze – Spytkowo – Giżycko

Przyroda

Na terenie gminy znajduje się Rezerwat Przyrody Piłackie Wzgórza.

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Olsztyńska Strona Rowerowa [30.07.2013]
Wikipedia [27.10.2014]

Zobacz też

Gminny Ośrodek Kultury w Pozezdrzu