Marcin Giersz

Marcin Giersz
Okładka książki o Marcinie Gierszu, źródło: giżycko.pl, [12.09.2013]
Data i miejsce urodzenia	23 październik 1808 r. Kowalki
Data i miejsce śmierci	25 marca 1895 r. Lec (Giżycko)

Marcin Giersz, także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, powiat gołdapski, zm. 25 marca 1895 w Lecu (dziś Giżycko), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, poeta, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.

Szkoła i wykształcenie

Marcin Giersz zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w Grabowie, następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Giersz ukończył w 1828 roku.

Praca

Pracował jako nauczyciel w szkołach w: Mikołajkach (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), Szestnie (1835 r., rektor szkoły) i Sterławkach Wielkich pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów, przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

W młodości Gerss kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter", a także kilka własnych książek.

Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z Wojciechem Kętrzyńskim (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.

Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("Przyjaciel Ludu Łecki"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", a także wydawcą "Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego" i "Gazety Leckiej", które redagował w języku polskim. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Marcin Giersz był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za Mazura, ewangelika, wiernego poddanego państwa pruskiego doceniającego kulturę niemiecką, jednocześnie poprzez wydawanie pism w mazurskiej odmianie polszczyzny przyczynił się do opóźnienia wyrugowania języka polskiego z południa Prus Wschodnich. Znany był z zajadłych ataków na "ultramontanów". Obok autorów niemieckich publikował utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, Ignacego Krasickiego czy Adama Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski (starających się działać na rzecz pozyskania dla sprawy polskiej Mazurów) za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Do nielicznych postaci doskonale rozumiejących trudne położenie redaktora należał Wojciech Kętrzyński.

Ciekawostki

• Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
• Znał 12 języków
• Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.

Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. Zbigniewa Chojnowskiego, poety, krytyka i historyka literatury.

W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".

Zobacz też

• Hałun K., Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki", "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
• Kruk Erwin, Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej"), [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.

Bibliografia

Chojnowski Zbigniew, Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
Jasiński Grzegorz, Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku), Warszawa 1963, s. 84-85.