Słobity

Słobity
Pałac w Słobitach przed 1945 rokiem
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Wilczęta
Liczba ludności (2010)	535 (łącznie z Karpówkiem)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Słobity
Położenie na mapie Polski Słobity
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Słobity (niem. Schlobitten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Wilczęta. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 535 mieszkańców (łącznie z Karpówkiem).

Położenie

Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, 8 km na południowy zachód od Wilcząt, w pobliżu granicy z powiatem elbląskim.

Dzieje miejscowości

Słobity, wieś położona, nad Gardyną ( prawy dopływ uchodzącej do Zalewu Wiślanego, rzeki Baudy)12 km, na pn.- wsch. od Pasłęka; 549 mieszkańców. Członkowie rodu Dohna, wywodzacego się z Saksonii, przybyli do Prus przez Slask w okresie póznego sredniowiecza (ok. połowy XV wieku), jako rycerze Zakonu Krzyżackiego. Założycielem pruskiej linii rodu rodu jest Stanisław, jeden z dowódców polowych w bitwie pod Chojnicami (1454 r.), który za zasługi oddane Zakonowi otrzymał pierwsze nadania ziemskie. Pod koniec XV wieku był już włascicielem kilku wsi w okolicach Moraga i Pasłęka. Za twórcę potęgi Dohnów, zwieńczonej w 1900 r. tytułem ksiażęcym, uważa się jego syna, Piotra, który ożenił się z Katarzyna Czema (Zehmen), córka wojewody pomorskiego i miał z nia osmiu synów i jedna córkę.

Piotr Dohna otrzymał Słobity (Schlobitten) od Zakonu Krzyżackiego w 1525 r. i prawdopodobnie wzniósł tam niewielki dom mieszkalny. Główna siedziba Dohnów był w tym czasie tzw. Zameczek w Moragu, który jednak szybko stał sie niewystarczajacy dla rozgałeziajacej się rodziny. Syn Piotra, Achacy, przeniósł swoja siedzibe z Moraga do Słobit (Schlobitten) i wybudował tam tzw. Nowy Dom, ale dopiero jego syn Abraham, który zdobył gruntowne wykształcenie humanistyczne w kilku uczelniach europejskich, nawiazał scisłe kontakty z namiestnikami Niderlandów, dynastia Oranskich, przebywał i kształcił się na ich dworze, wzniósł w latach 1621-1624 pierwszy pałac w Słobitach (Schlobitten).

Pałac stylistycznie nawiazywał do architektury niderlandzkiej początków XVII wieku. Była to budowla załozona na planie mocno spłaszczonej litery H, pietrowa, o elewacjach zwienczonych licznymi renesansowymi szczytami. Zachowano jej zasadniczy kształt podczas wielkiej rozbudowy załozenia, jaka miała miejsce w latach 1696-1732, za czasów Aleksandra zu Dohna. Słobity (Schlobitten) zostały wówczas przekształcone w reprezentacyjna, barokowa rezydencje położona miedzy dziedzińcem a ogrodem, wkomponowana w rozległe, architektoniczno-krajobrazowe założenie przestrzenne. Aleksander zu Dohna (1661-1728) urodził sie i wykształcił na zachodzie Europy, ale całe swoje dorosłe życie poswiecił rozbudowie i upiekszaniu słobickiej posiadłosci, osiadł tu, doszedł do wysokich pozycji, był m.in. szefem rzadu prowincji pruskiej, gubernatorem Piławy, feldmarszałkiem, a także guwernerem pruskiego nastepcy tronu Fryderyka Wilhelma. Wykonanie projektu koncepcji całego założenia Aleksander zu Dohna zamówił u francuskiego architekta Jeana Baptisty Broebes'a. Zachowano pierwszy pałac, przedłuzono go po bokach galeriami, do których dostawiono prostopadle skrzydła boczne. Zamkniecie przestrzennej kompozycji architektonicznej tworzyły dwa symetryczne, prostokatne stawy, z kamiennym mostem na osi fasady pałacu. Załozenie pałacowe poprzedzał kompleks budynków administracyjno - gospodarczych, z główna brama, Szara, na osi.

Nigdy nie doszło do pełnej realizacji tej czesci założenia. Wzniesiono równolegle do pałacu dwie oficyny, przy północno-wschodniej dwa prostopadłe budynki gospodarcze i od strony wschodniej stajnie z wozownia, z brama przejazdowa i wiezyczka zegarowa na osi. Od strony elewacji ogrodowej pałacu (południowej) został załozony rozległy francuski ogród. Jean Baptista Broebes był autorem koncepcji całosci załozenia i kompozycji ogrodów, od 1704 r. pracami kierował Johann Caspar Hindersin, architekt pracujacy dla Dohnów także przy innych realizacjach.

Projekt przebudowy głównego korpusu pałacu, jego podwyższenie, nowe elewacje opracował Joachim Schultheiss von Unfriedt, architekt z Królewca. Główny korpus zachował plan pierwszego pałacu, spłaszczonej litery H, był trójkondygnacyjny, przykryty dachem mansardowym. Elewacje zdobił bardzo wysmakowany detal architektoniczny z elementami rzezbiarskimi. Ciekawostka projektu był brak w elewacji frontowej reprezentacyjnego wejscia na osi i umieszczenie wejsc symetrycznie, po bokach, pod kwadratowymi tarasami wspartymi na kolumnach. Przebudowano również wnetrza pałacu, m.in. na pietrze urzadzono wysoka na dwie kondygnacje sale balowa, bogato zdobiona sztukateriami i polichromiami i reprezentacyjne apartamenty królewskie. Słobity (Schlobitten) nalezały do tzw. pałaców królewskich, gdzie monarchowie zatrzymywali sie podczas podrózy.

We wnetrzach pracowali artysci: rzezbiarz i sztukator Josef Anthon Kraus, malarze Giovanni Baptista Schannes, Johann Blommendael.Pałac w Słobitach (Schlobitten) miescił wspaniałe kolekcje dzieł sztuki, gromadzone pieczołowicie przez kolejnych włascicieli. Inwentarz pałacowych zbiorow wymienia az 450 obrazów, z m.in. wspaniała kolekcja rodowych portretów holenderskich. Znajdowały sie tu kolekcje cennych mebli, porcelany (misnieńskiej, berlińskiej, chińskiej), fajansów z Delft, sreber, monet. Bardzo bogate i cenne były zbiory biblioteczne, w połowie XIX wieku liczyły 55 tysięcy wolumenów. Ostatni przed wojna własciciel dóbr w Słobitach (Schlobitten) ksiaze Aleksander zu Dohna (1899-1997) przeprowadził do 1944 r. wiele prac renowacyjnych w rezydencji, planował takze odtworzenie francuskiego ogrodu, przekształconego w wieku XIX w założenie krajobrazowe.

Zespół pałacowy w Słobitach (Schlobitten) imponował przybyszom-cudzoziemcom, w tym Polakom, o czym świadczy chociażby list wybitnego malarza polskiego Wojciecha Kossaka (1856-1942) z 8 maja 1897 skierowany do żony: „Zamek przepyszny z XVII wieku, pełen starych gobelinów, dywanów zdobytych na Turkach przez różnych Dohnów. Pisarka Ursula Meyer-Semlies, która przebywała w Słobitach (Schlobitten) w 1936 r. po upływie ponad półwiecza wciąż pozostawała pod urokiem zespołu pałacowego w Słobitach (Schlobitten), w swoich sugestywnych wspomnieniach zebranych w książce pt „In den Memelwiesen” tak opisuje moment pierwszego spotkania z „małym Wersalem”: „…przed nami wyłonił się pałac w Słobitach (Schlobitten)…zaskoczeni stanęliśmy w miejscu, by móc podziwiać przepiękne dzieło sztuki…majestatycznej, biały pałac tak cudownie wkomponowany w zieleń parku. Chwila ta wywarła na nas niezapomniane wrażenie”. Pisarka-wówczas studentka Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Hannowerze, specjalizująca się na seminarium muzykologicznym miała nieskrępowaną możliwość podziwiania słynnej na całym świecie kolekcji starodawnych instrumentów muzycznych. Sławna również była biblioteka pałacowa, która zawierała unikalne w skali europejskiej rękopisy i starodruki. Podziw wzbudzały kolekcje tabakierek.

W wyniku działan wojennych, w poczatkach 1945 roku, pałac został spalony, podobnie budynek stajni z wozownia i oficyna. Od tego czasu pałac pozostaje w ruinie, po założeniu ogrodowym prawie nie ma sladu, zachowały sie jedynie fragmenty starego, parkowego drzewostanu: aleje debowe, pomnikowe lipy (sadzone w 1625 roku, z czasów pierwszej budowy rezydencji). Bogate zbiory dzieł sztuki - tylko w czesci - ksiaże Aleksander zu Dohna zdażył ewakuowac, a i te uległy rozproszeniu, niewielka czesc znajduje sie w rekach włascicieli, czesc w Berlinie, w pałacu Charlottenburg. W Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zachowały sie jedynie cztery obrazy i trzy cynowe posazki z dawnych przebogatych słobickich zbiorów

Neogotycki kościół w Słobitach

We wsi ruiny pałacu rodu Dohna-Schlobitten. Pałac wzniesiony w latach 1622-1624 był poważnie rozbudowany w latach 1696-1723. Rozległa rezydencja zawierała, m.in. dwukondygnacyjną salę balową oraz apartamenty królewskie.Słobity miały przywilej pałacu królweskiego, tj. takiego, w którym monarchowie zatrzymywali się w podróży.Pałac został spalony w marcu 1945r.,a jego wyposażenie uległo rozproszeniu. Zachowały się mury obwodowe korpusu pałacu i masztalni oraz fragmenty murów galerii bocznych.Pozostał budynek gorzelni i dwie kordegardy.

Ruiny słobickiego pałacu w 2012 roku

Jest dopiero rzeczą pewną, że w 1586 roku Burggraf i Graf Achatius zbudował w Słobitach kościół i w tym kościele było pochowanych dwoje jego dzieci Fabian i Barbara.Bliższych danych o tym kościele niema, ale przypuszczać należy, że był z drzewa i być może uległ jakiejś katastrofie, bo po 70 latach, w Słobitach powstaje nowy kościół 1656-1657, Burggraf i Graf zu Dohna Ryszard Fryderyk za własne pieniądze w ciągu dwóch lat wybudował nowy murowany kościół

"W latach 1718-1725 wybudowano w odległosci 1 km na południowy wschód od pałacu barokowy folwark według projektu Johanna C. Hindersina. Interesujaca koncepcja architektoniczna folwarku, opierajaca sie na symetrii i osiowosci, była integralnie zwiazana z kompozycja całosci załozenia rezydencjonalnego, niemajacego sobie równych w tej czesci Prus. Folwark uległ przez stulecia stosunkowo niewielkim przekształceniom, jest dobrze zachowany i obecnie stanowi unikatowy zespół przypałacowy z epoki baroku na terenie Polski północno-wschodniej."Aktualnie folwark z roku na rok popada w coraz większą ruinę. Nie uchowała się jedna z dwóch bram wjazdowych, zamieniona wiele lat temu na metalowy szlaban i stróżówkę. Folwark stał się łupem dla miejscowych mieszkańców, którzy nie zdaja sobie sprawy, że ta ruina, którą mijają na codzień opisywana jest jako architektoniczne cudo. Kilka lat temu doszło do pożaru dachu jednego z narożnych budynków. Kiedyś folwark należal do PGR'u. Dziś po budynkach z PRL'u nie ma juz śladu - rozebrano je. Mam wrażenie, ze barokowy folwark spotkałby ten sam los, gdy nie podlegał ochronie konserwatora zabytów.

Odcinek Tczew - Malbork, ze wzgledu na trwajaca budowe mostów na Wisle i Nogacie, do 1857 pasażerowie przebywali dyliżansami konnymi. Budowe linii kontynuowano i w 1860 poprzez Insterburg dotarła do granicy z Rosja w Eydtkuhnen (pol. Ejtkuny). Wykorszystujac fakt, iż Pasłek dyktował wysokie ceny wykupu gruntów i nie był skłonny do ustepstw, Dohnowie zaproponowali, by pominac Pasłęk, a linie poprowadzic z Elblaga przez Bogaczewo na Młynary, oczywiscie przez Słobity (Schlobitten). By nie powodowac zbednego wydłużenia linii kolejowej stacje zdecydowano wybudowac w pewnym oddaleniu od wsi, dzis sa to 4 km droga asfaltowa. Również z inspiracji tego rodu wybudowano w latach miedzywojennych linie kolejowa ze Słobit (Schlobitten) do Ornety (stacje kolejowe w Janówku, Dobrym i Bażynach), dzieki czemu można było m.in. dojechac bezposrednio do Ketrzyna (Rastenburg), w sumie 121,1km. Wkrótce stacja w Słobitach (Schlobitten) stała sie jednym z wiekszych kolejowych wezłów wiejskich w tej czesci Prus Wschodnich (Ostpreussen) i wydatnie umożliwiała nie tylko Dohnom korzystanie z dobrodziejstw tego srodka komunikacji. Niestety, linia do Dobrego została po niespełna 20-tu latach użytkowania rozebrana, tj. w lipcu 1945 r. przez Sowietów. Po 1991 roku ruch pasażerski z roku na rok był ograniczany. Obecnie dostępne sa dwa połaczenia ze Słobit (Schlobitten) do Elblaga

Edukacja

• Szkoła Podstawowa w Słobitach

Przedwojenny dworzec kolejowy w Słobitach

Ludzie związani z miejscowością

• Aleksander zu Dohna
• Jean Baptiste Bernadotte
• Wilhelm II

Zabytki

• Kościół neogotycki, wzniesiony w latach 1863-1865, i w jednej przybudówce urządzono mauzoleum do którego przeniesiono 14 trumien z dawnych czasów, bo od 1809 roku Dohnowie grzebali się na cmentarzu przy a wskutek wojny niemiecko-francuskiej w 1869 – 1870 roku roboty wykończeniowe były trochę zahamowane, ale potem prowadzone dalej. Tekst alternatywny Do tego kościoła wstawiono duży nowy organ w 1868 roku,Dnia 11 sierpnia 1872 roku nastąpiło poświęcenie i oddanie do użytku kościoła. Wiadomo kim byli Dohnowie i jeśli kościół był ich fundacji, to na poświęcenie zaprosili dużo wybitnych gości. Przyjechał generalny superintendent z Królewca – D. Moll, powiatowy superintendent z Pasłęka, miejscowy Superintendent Schiffdecker, z Nowicy pastor R. Erdmann. Przemawiali Burggraf i Graf Ryszard Fryderyk zu Dohna, jako patron. Kazanie wygłosił Schiffdecker, a ceremonię liturgiczną odprawil Erdmann.Piwnice są tylko pod ołtarzem, a pod kościołem ich nie ma, stąd od 1814 roku zmarli z rodziny Dohnów są grzebani na cmentarzu. Cmentarz grzebalny w Słobitach ma pamiątki z XIX wieku z długmi napisami przeważnie z rozgałęzionej rodziny Dohnów.

Od 1604 roku Słobity występują jako samodzielna parafia, bo dotąd była filia Woli Młynarskiej. Po II wojnie światowej kościół przeszedł jako filia do parafii katolickiej Młynary. W zasadzie ocalał cały, ale znać na nim wandalizm wojenny i działania atmosferyczne. Dach bardzo lichy, rynny oberwane, podmurówki wykruszone, okna powybijane, organ rozszabrowany, cmentarz zarośnięty, słowem kościół zniszczony w dużym procencie. Do 1963 roku opieki większej nad tym kościołem nie było, dopiero w dwóch ostatnich latach zatroszczono się o niego solidnie i pomału doprowadza do możliwego stanu.

• Ruiny pałacu, wzniesionego na przełomie XVII i XVIII wieku

Bibliografia

1. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
2. Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
3. Vogelsang Ernst, Das Oberland in 144 Bildern [data dostępu: 5.06.2014]
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Plan odnowy miejscowości Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wilczęta [data dostępu: 5.05.2014]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.06.2014]
8. Baza Informacji Lokalnej [data dostępu: 5.06.2014]
9. Dom Warmiński [data dostępu: 5.06.2014]
10. Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
11. Polska Niezwykła [data dostępu: 5.06.2014]

Zobacz też

• Bursztynowa Komnata
• Zamach na Hitlera w Wilczym Szańcu