Jan Zbąski

Jan Stanisław Zbąski
Jan Stanisław Zbąski, biskup warmiński [2]
Data i miejsce urodzenia	1639 r. Smardzewice
Data i miejsce śmierci	21 maja 1697 r. Lidzbark Warmiński
Miejsce spoczynku	Frombork

Jan Stanisław Zbąski (ur. w 1639 r. w Smardzewicach, zm. 21 maja 1697 r. w Lidzbarku Warmińskim) – biskup warmiński.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Jan Zbąski pochodził z zamożnej kalwińskiej rodziny szlacheckiej herbu Nałęcz. Był synem Stanisława ze Zbąszyna i Heleny Konstancji (z domu Przyjemska). Do szkoły uczęszczał w Lublinie. Była to szkoła jezuicka. Tam też przeszedł na katolicyzm, święcenia kapłańskie przyjął w 1663 r.

Działalność

Po przyjęciu święceń, dzięki protekcji Leszczyńskich, z którymi wiązały go więzy rodzinne, został sekretarzem królewskim na dworze króla Jana Kazimierza. Dzięki sumiennemu wypełnianiu swoich obowiązków otrzymał w trakcie swojej służby u boku króla szereg beneficjów kościelnych. Był kanonikiem gnieźnieńskim, warszawskim, krakowskim, proboszczem miechowskim, archidiakonatem gnieźnieńskim, dziekanem łowickim. Otrzymał też opactwo sulejowskie. Dodatkowo pełnił urząd marszałka Trybunału Koronnego w Piotrkowie i Lublinie (1672 r.). Pozostał na dworze królewski po śmieci Jana Kazimierza i właśnie za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego otrzymał jedną z pierwszych swoich misji dyplomatycznych – w 1670 r. miał z polecenia króla bronić menonitów w ich sporze z Gdańskiem. Rok później podjął pierwsze starania, aby uzyskać kanonie warmińską. Jednak nie otrzymał tej godności ze względu na brak poparcia ze strony biskupa warmińskiego Wydżgi oras sejmiku Prus Królewskich.

W latach 1673-1687 udawał się jako poseł do Rzymu i Republiki Weneckiej. Był doradcą króla Jana III Sobieskiego. Towarzyszył mu w wyprawach wojennych organizowanych przeciwko Turkom i Tatarom. od 1687 r. sprawował urząd kanclerza królowej Marii Kazimiery. W 1676 r. objął urząd biskupa przemyskiego – 11 października 1677 r. otrzymał prowizję papieską. Ufundował klasztor braci św. Jana Bożego. Sprowadził do Warszawy teatynów. W 1687 r. został desygnowany przez króla na biskupstwo warmińskie. Gdy papież Innocenty XI przyznał mu tytuł kanonika warmińskiego, poza przewidzianym ustawami gremium kapituły, ta zaprotestowała w Rzymie i dopiero po zapewnieniach ze strony króla, papieża i samego zainteresowanego, że będzie on respektował jej ustawy, wybrała go kanonikiem, a 3 września 1688 r. biskupem warmińskim. Papież wybór zatwierdził 6 grudnia 1688 r.

Jan Zbąski rozpoczął rządy na Warmii dopiero w połowie maja 1689 r. Włączył się jednocześnie w życie polityczne Prus Królewskich. Przewodniczył obradom sejmiku w Malborku – stany przyznały mu indygenat pruski. Zbąski rozpoczął ożywioną akcję polegającą na obsadzaniu różnych stanowisk w biskupstwie ludźmi sprowadzonymi z Kowry. Samodzielnie wyznaczał kontrybucję na rzecz Polski, obciążając nią głównie chłopów, a tym samym oszczędzając szlachtę.

Był to człowiek porywczy, nieznający języka niemieckiego. Na tym tle zrodził się konflikt miedzy biskupem a kapitułą, między innymi w związku z obsadzeniem stanowiska generalnego wikariusza oraz sposobu lustracji dóbr kapitulnych w komornictwie olsztyńskim. W 1651 r. została złożona przez kapitułę skarga na Zbąskiego do papieża, co było przyczyną długiego procesu w kurii rzymskiej.

Jan Zbąski w Lidzbarku Warmińskim rozpoczął budowę barokowego pałacu. Był człowiekiem wykształconym i oczytanym, dobrym mówcą i kaznodzieją. W 1693 r. konsekrował w Świętej Lipce kościół barokowy. Zostało to upamiętnione tablicą na filarze nawy północnej kościoła. Został pochowany w katedrze fromborskiej i tam znajduje się barokowa płyta nagrobna Zbąskiego.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych I Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.
Poczet biskupów warmińskich, pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss.