Jan Zbąski

Jan Stanisław Zbąski
Jan Stanisław Zbąski, biskup warmiński [2]
Data i miejsce urodzenia	1639 r. Smardzewice
Data i miejsce śmierci	21 maja 1697 r. Lidzbark Warmiński
Miejsce spoczynku	Frombork

Jan Stanisław Zbąski (ur. w 1639 r. w Smardzewicach, zm. 21 maja 1697 r. w Lidzbarku Warmińskim) – biskup warmiński.

Życiorys

Szkoła i wykształcenie

Jan Zbąski pochodził z zamożnej kalwińskiej rodziny szlacheckiej herbu Nałęcz. Był synem Stanisława ze Zbąszyna i Heleny Konstancji (z domu Przyjemska). Do szkoły uczęszczał w Lublinie. Była to szkoła jezuicka. Tam też przeszedł na katolicyzm, święcenia kapłańskie przyjął w 1663 r.

Działalność

Po przyjęciu święceń, dzięki protekcji Leszczyńskich, z którymi wiązały go więzy rodzinne, został sekretarzem królewskim na dworze króla Jana Kazimierza. Dzięki sumiennemu wypełnianiu swoich obowiązków otrzymał w trakcie swojej służby u boku króla szereg beneficjów kościelnych. Był kanonikiem gnieźnieńskim, warszawskim, krakowskim, proboszczem miechowskim, archidiakonatem gnieźnieńskim, dziekanem łowickim. Otrzymał też opactwo sulejowskie. Dodatkowo pełnił urząd marszałka Trybunału Koronnego w Piotrkowie i Lublinie (1672 r.). Pozostał na dworze królewski po śmieci Jana Kazimierza i właśnie za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego otrzymał jedną z pierwszych swoich misji dyplomatycznych – w 1670 r. miał z polecenia króla bronić menonitów w ich sporze z Gdańskiem. Rok później podjął pierwsze starania, aby uzyskać kanonie warmińską. Jednak nie otrzymał tej godności ze względu na brak poparcia ze strony biskupa warmińskiego Wydżgi oraz sejmiku Prus Królewskich.

W latach 1673-1687 udawał się jako poseł do Rzymu i Republiki Weneckiej. Był doradcą króla Jana III Sobieskiego i aktywnym uczestnikiem prowadzonej przez króla polityki zagranicznej. Towarzyszył mu w wyprawach wojennych organizowanych przeciwko Turkom i Tatarom. To on negocjował plany wojny z Turcją. Od 1687 r. sprawował urząd kanclerza królowej Marii Kazimiery. 11 stycznia 1678 r. objął urząd biskupa przemyskiego (11 października 1677 r. otrzymał prowizję papieską). Ufundował klasztor braci św. Jana Bożego. Sprowadził do Warszawy teatynów. W 1687 r. został desygnowany przez króla na biskupstwo warmińskie. Gdy papież Innocenty XI przyznał mu tytuł kanonika warmińskiego, poza przewidzianym ustawami gremium kapituły, ta zaprotestowała w Rzymie i dopiero po zapewnieniach ze strony króla, papieża i samego zainteresowanego, że będzie on respektował jej ustawy, wybrała go kanonikiem, a 3 września 1688 r. biskupem warmińskim. Papież wybór zatwierdził 6 grudnia 1688 r.

Jan Zbąski rozpoczął rządy na Warmii dopiero w połowie maja 1689 r. Włączył się jednocześnie w życie polityczne Prus Królewskich. Przewodniczył obradom sejmiku w Malborku – stany przyznały mu indygenat pruski. Zbąski rozpoczął ożywioną akcję polegającą na obsadzaniu różnych stanowisk w biskupstwie ludźmi sprowadzonymi z Kowry. Samodzielnie wyznaczał kontrybucję na rzecz Polski, obciążając nią głównie chłopów, a tym samym oszczędzając szlachtę.

Był to człowiek porywczy, nieznający języka niemieckiego. Na tym tle zrodził się konflikt miedzy biskupem a kapitułą, między innymi w związku z obsadzeniem stanowiska generalnego wikariusza oraz sposobu lustracji dóbr kapitulnych w komornictwie olsztyńskim. W 1651 r. została złożona przez kapitułę skarga na Zbąskiego do papieża, co było przyczyną długiego procesu w kurii rzymskiej.

Jan Zbąski w Lidzbarku Warmińskim rozpoczął budowę barokowego pałacu. Był człowiekiem wykształconym i oczytanym, dobrym mówcą i kaznodzieją. W 1693 r. konsekrował w Świętej Lipce kościół barokowy. Zostało to upamiętnione tablicą na filarze nawy północnej kościoła. Został pochowany w katedrze fromborskiej i tam znajduje się barokowa płyta nagrobna Zbąskiego.

Ciekawostki

Do naszych czasów zachowała się ambona w Bazylice w Dobrym Mieście, pochodząca z fundacji biskupa.

Bibliografia

Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla od połowy XV wieku do 1945 roku, Warszawa 1963.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1980.
Poczet biskupów warmińskich, pod red. Stanisława Achremczyka, Olsztyn 2008, 510 ss.