Puchlinka ząbkowata

Puchlinka ząbkowata
Thelotrema lepadiunum
(Ach.) Ach.
Puchlinka ząbkowata
Systematyka
Królestwo	grzyby
Gromada	grzyby workowe
Klasa	miseczniaki (Lecanoromycetes)
Rząd	Ostropales
Rodzina	puchlinkowate
Rodzaj	puchlinka
Gatunek	puchlinka ząbkowata
Synonimy

Puchlinka ząbkowata (Thelotrema lepadiunum Ach.) Ach. – gatunek zlichenizowanego grzyba workowego (porostu) z rodziny puchlinkowatych (Thelotremataceae), rzędu Ostropales

Plecha

Porost ten tworzy plechy skorupiaste, barwy szaropłowej lub bladoochrowej, zwykle powyżej 3 cm średnicy. Jego owocniki są bardzo charakterystyczne, zwykle liczne, (0,6-)1-2 mm średnicy. Zagłębione są w półkulistych brodawkach plechy z wyraźnym ostiolum, przez które widoczna jest wewnętrzna część owocnika z biało przyprószoną ciemną tarczką oraz charakterystyczny, wolny, błonkowaty brzeżek własny, pękający na kilka ząbkowatych odcinków.

Rozmieszczenie i ekologia

Rodzaj Thelotrema obejmuje na świecie około 100 gatunków, głównie tropikalnych. W Europie rodzaj ten reprezentowany jest przez 10 gatunków, z których tylko jeden, Thelotrema lepadinum, występuje w Polsce. Puchlinka ząbkowata jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym, znanym z Europy, Ameryki Północnej, Ameryki Południowej, Afryki, Azji i Australii. W Polsce jego stanowiska znane są głównie z obszarów górskich, skąd podano najwięcej notowań. Gatunek ten znany jest z Tatr i wszystkich pasm Beskidów Zachodnich (Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Beskid Mały, Beskid Wyspowy, Beskid Sądecki, Gorce). Poprzez Beskid Niski rozciąga swój zasięg w Karpaty Wschodnie (Góry Sanocko-Turczańskie i Bieszczady). Jego stanowiska skupione są zwłaszcza w górnej partii regla dolnego i sięgają do wysokości 1250 m n.p.m. W pozostałej części kraju podawany był najczęściej z Pomorza Gdańskiego oraz dużych kompleksów leśnych Polski północno-wschodniej. Poza tym obszarem T. lepadinum jest taksonem bardzo rzadkim, zdecydowanie ustępującym.

Thelotrema lepadinum jest gatunkiem notowanym najczęściej na gładkiej lub lekko pomarszczonej korze drzew liściastych, rzadko jako epilit na skałach krzemianowych. W Polsce rośnie na korze kilkunastu rodzajów drzew liściastych (buk, dąb, grab, jawor i in.) i szpilkowych (jodła, świerk), w starych, dobrze zachowanych fragmentach lasów zbliżonych do naturalnych, w siedliskach o czystym i wilgotnym powietrzu, w miejscach cienistych oraz umiarkowanie widnych. W górach T. lepadinum jest przedstawicielem gatunków dolnoreglowych. Rośnie najczęściej w puszczańskich fragmentach buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum, gdzie współtworzy coraz rzadsze w kraju, ustępujące zbiorowisko epifityczne – Thelotremetum lepadini. Na niżu gatunek ten występuje w lasach liściastych, najczęściej notowany był w grądach.

Wartość użytkowa

Puchlinka ząbkowata jest jednym z nielicznych porostów o skorupiastej plesze objętych w Polsce ścisła ochrona gatunkową. T. lepadinum jest porostem zagrożonym na całym obszarze występowania, umieszczonym na wielu krajowych czerwonych listach. W Polsce gatunek ten zaliczono do porostów zagrożonych wymarciem (EN), zarówno w skali kraju, jak i większości regionów niżu, np. na Pomorzu Gdańskim oraz w Polsce Północno-Wschodniej.

Ciekawostki

Puchlinka ząbkowata jest porostem wykorzystywanym w ocenie ciągłości ekologicznej ekosystemów leśnych. W Polsce ma status wskaźnika niżowych lasów puszczańskich (reliktu puszczańskiego).

Na Warmii i Mazurach gatunek ten występuje jedynie w największych kompleksach leśnych regionu - w Puszczy Boreckiej, Rominckiej i Piskiej.

Bibliografia

K. Czyżewska, S. Cieśliński: Porosty – wskaźniki niżowych lasów puszczańskich w Polsce. Monographiae Botanicae 91: 223–239, 2003.

S. Cieśliński, K. Czyżewska, J. Fabiszewski: Czerwona lista porostów w Polsce. Red list of the lichens in Poland. W: Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red list of plants and fungi in Poland, Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z Szelag (eds.). W. Szafer Inst. of Botany, PASc, Kraków, 71–89, 2006.

A. Monwid. D. Kubiak: Stanowisko Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. (Thelotremataceae, zlichenizowane Ascomycota) w rezerwacie „Pupy” (Puszcza Piska). Parki nar. Rez. Przyr. 31(2): 123-133, 2012.