Arianie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
(Utworzono nową stronę "Kategoria: Dzieje") |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | [[ | + | ''''Arianie''' (bracia polscy, antytrynitarze, socynianie, chrystianie) - reformacyjny ruch religijny, który wyodrębnił się z polskiego kościoła Ewangelicko-Refromowanego w latach 1562-1565. |
| + | |||
| + | W 1658 roku uchwałą polskiego sejmu arianie zostali oskarżeni o popieranie Szwedów. Zostali zmuszeni do przyjęcia katolicyzm lub lub opuszczenia Polski. Wygnani bracia polscy trafili do Holandii, Siedmiogrodu, na Śląsk, do północnych Niemiec i [[Prusy Książęce|Prus Książęcych]]. Właśnie na terenie Prus udało się najdłużej przetrwać przedstawicielom wspólnoty. Do ich zaniku doszło ostatecznie w 1803 roku. Przeważająca większość braci polskich przechodziła na inne wyznania protestanckie. | ||
| + | |||
| + | Osadnictwo braci polskich popierał elektor [[Fryderyk WIlhelm]], pragnący za ich pomocą zniwelować problem wyludnienia terenów spustoszonych przez najazdy polskie z udziałem Tatarów. Chodziło głównie o obszar obecnych powiatów: [[powiat gołdapski|gołdapskiego]], [[powiat piski|piskiego]], [[powiat olecki|oleckiego]], [[powiat ełcki|ełckiego]], [[powiat węgorzewski|węgorzewskiego]], [[powiat giżycki|giżyckiego]] oraz częściowo [[powiat kętrzyński|powiatu kętrzyńskiego]] i [[powiat mrągowski|mrągowskiego]]. Osiedlali się w małych, zwartych grupach przede wszystkim na wsi. Większe miejskie wspólnoty braci polskich istniały w [[Pisz|Piszu]] i [[Królewiec]]. | ||
| + | |||
| + | Wielu arian podjęło studia na uniwersytecie w Królewcu, Berlinie. Należeli do pionierów w zakresie uprawy ziemniaków. Zainicjowali również wiele projektów gospodarczych. Słynęli ze znakomitej znajomości geodezji i kartografii. Upowszechnili również zastosowanie wiatraków typu holenderskiego. Na terenie Prus dzierżawili lub byli właścicielami majątków ziemskich. Wielu arian posiadało świetne wyróżniające ich wykształcenie, co w dużej mierze zawdzięczali systemowi edukacji domowej. Szkoły domowe, bazujące na podstawach nauczania elementarnego. Do szkołoy uczęszczały wszystkie dzieci. | ||
| + | |||
| + | Opieką otoczył ich sam namiestnik [[Bogusław Radziwiłł]]. | ||
| + | W [[Kocioł|Kotle]] koło Pisza (1665, 1668) i w Starej Rudówce (1678, 1684), w obecnej [[gmina Ryn|gminie Ryn]] odbywały się synody ariańskie. Niestety, już w 1665 roku sejm Prus Książęcych podjął decyzję o wypędzeniu arian. Do głosu doszły obawy związane ze specyfiką wyznania. Do głosu doszło również niezadowolenie wynikające ze stosunku władz wobec braci polskich oraz szybki wzrost ich wpływów, w tym gospodarczych. Ostatecznie rok później elektor zdecydował się jedynie na wydanie zakazu głoszenia arianizmu. Nakazł także przeprowadzenie spisu braci polskich na terenie Prus. W 672 roku doszło do kolejnych ograniczeń, wymuszonych przez postawę stanów pruskich.31 grudnia 1669 zmarł Bogumił Radziwiłł. Oznaczało to utratę protektora, który był w stanie bronić arian przed szykanami. W kolejnych latach wzrastał nacisk na ograniczenie do minimum wszelkich akcentów wyznania ariańskiego w Prusach. | ||
| + | Do czasów obecnych Kosinowie zachowało się wzniesienie zwane [[Ariańska Góra|Ariańską Górą]], na którym bracia polscy chowali swoich zmarłych. To największy, zachowany cmentarz braci polskich. | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | == Wybrani przedstawiciele arianizmu w Prusach== | ||
| + | *[[Benedykt Wiszowaty]] - pisarz i działacz | ||
| + | *[[Samuel Przypkowski]] - pisarz i filozof | ||
| + | *[[Krzystof Spinowski|Krzysztof Crell Spinowski]] - ariański przywódca | ||
| + | *[[Samuel Spinowski| Samuel Crell Spinowski]] - teolog i filozof | ||
| + | *[[Zbigniew Morsztyn]] - poeta, tłumacz, działacz | ||
| + | *[[Jan Mączyńki]] -leksykograf | ||
| + | *[[Józef Naronowicz-Naroński]] - matematyk, geodeta i kartograf | ||
| + | *[[Samuel Suchodolec]] - inzynier wojskowy, architekt, geodeta, kartograf | ||
| + | *[[Jan Suchodolec|Jan Władysław Suchodolec]] - geodeta, kartograf, budowniczy | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | ==Wybrane miejscowości, w których osiedlili się bracia polscy== | ||
| + | *Pisz | ||
| + | *[[Zawady (gmina Pisz)|Zawady]] | ||
| + | *[[Włosty]] | ||
| + | *[[Turowo (gmina Kalinowo)| Turowo]] | ||
| + | *[[Stare Guty]] | ||
| + | *[[Rakowo]] | ||
| + | *[[Pogorzel Wielka]] | ||
| + | *[[Pogorzel Mała]] | ||
| + | *[[Kosinowo]] | ||
| + | *[[Pietrzyki]] | ||
| + | *[[Królowa Wola]] | ||
| + | *[[Krzywińskie]] | ||
| + | *[[Talusy]] | ||
| + | *[[Krupin]] | ||
| + | *[[Góra]] | ||
| + | *[[Stara Rudówka]] | ||
| + | *[[Mikosze]] | ||
| + | *[[Ogródek]] | ||
| + | *[[Pogorzele]] | ||
| + | |||
| + | <br/> | ||
| + | ==Bibliografia== | ||
| + | #Achremczyk Stanisław, ''Historia Warmii i Mazur'', t. I-II, Olsztyn 2010-2011. | ||
| + | #Chmaj Ludwik, ''Bracia polscy: ludzie, idee, wpływy'', Warszawa 1957. | ||
| + | #Gołaszewski Zenon, ''Bracia polscy'', Toruń 2005. | ||
| + | #Kawecki Jan, Roman Bolesław, ''Ełk. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1970. | ||
| + | #Kossert Andreas, ''Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich'', przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004. | ||
| + | #''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | ||
| + | #Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku'', t.I, Olsztyn 1984. | ||
| + | #Pawlicki Ryszard W., ''Ziemia piska jako region turystyczny do 1945'', ''Znad Pisy'', 1995, nr 1,ss. 9-25. | ||
| + | #''Pisz. Z dziejów miasta i powiatu'', red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970. | ||
| + | #''Studia nad arianizmem'', red. Ludwik Chmaj, Warszawa 1959. | ||
| + | #Szczucki Lech, ''Nonkonformiści religijni XVI i XVII wieku'', Warszawa 1993. | ||
| + | #Toeppen Max, ''Historia Mazur'', przeł. Małgorzata Szymańska-Jasińska, oprac. i wstępem poprzedził Grzegorz Jasiński, Olsztyn 1995. | ||
| + | #[http://www.braciapolscy.com/ | Bracia polscy] [data dostępu: 15.10.2014.] | ||
Wersja z 21:55, 19 paź 2014
'Arianie (bracia polscy, antytrynitarze, socynianie, chrystianie) - reformacyjny ruch religijny, który wyodrębnił się z polskiego kościoła Ewangelicko-Refromowanego w latach 1562-1565.
W 1658 roku uchwałą polskiego sejmu arianie zostali oskarżeni o popieranie Szwedów. Zostali zmuszeni do przyjęcia katolicyzm lub lub opuszczenia Polski. Wygnani bracia polscy trafili do Holandii, Siedmiogrodu, na Śląsk, do północnych Niemiec i Prus Książęcych. Właśnie na terenie Prus udało się najdłużej przetrwać przedstawicielom wspólnoty. Do ich zaniku doszło ostatecznie w 1803 roku. Przeważająca większość braci polskich przechodziła na inne wyznania protestanckie.
Osadnictwo braci polskich popierał elektor Fryderyk WIlhelm, pragnący za ich pomocą zniwelować problem wyludnienia terenów spustoszonych przez najazdy polskie z udziałem Tatarów. Chodziło głównie o obszar obecnych powiatów: gołdapskiego, piskiego, oleckiego, ełckiego, węgorzewskiego, giżyckiego oraz częściowo powiatu kętrzyńskiego i mrągowskiego. Osiedlali się w małych, zwartych grupach przede wszystkim na wsi. Większe miejskie wspólnoty braci polskich istniały w Piszu i Królewiec.
Wielu arian podjęło studia na uniwersytecie w Królewcu, Berlinie. Należeli do pionierów w zakresie uprawy ziemniaków. Zainicjowali również wiele projektów gospodarczych. Słynęli ze znakomitej znajomości geodezji i kartografii. Upowszechnili również zastosowanie wiatraków typu holenderskiego. Na terenie Prus dzierżawili lub byli właścicielami majątków ziemskich. Wielu arian posiadało świetne wyróżniające ich wykształcenie, co w dużej mierze zawdzięczali systemowi edukacji domowej. Szkoły domowe, bazujące na podstawach nauczania elementarnego. Do szkołoy uczęszczały wszystkie dzieci.
Opieką otoczył ich sam namiestnik Bogusław Radziwiłł.
W Kotle koło Pisza (1665, 1668) i w Starej Rudówce (1678, 1684), w obecnej gminie Ryn odbywały się synody ariańskie. Niestety, już w 1665 roku sejm Prus Książęcych podjął decyzję o wypędzeniu arian. Do głosu doszły obawy związane ze specyfiką wyznania. Do głosu doszło również niezadowolenie wynikające ze stosunku władz wobec braci polskich oraz szybki wzrost ich wpływów, w tym gospodarczych. Ostatecznie rok później elektor zdecydował się jedynie na wydanie zakazu głoszenia arianizmu. Nakazł także przeprowadzenie spisu braci polskich na terenie Prus. W 672 roku doszło do kolejnych ograniczeń, wymuszonych przez postawę stanów pruskich.31 grudnia 1669 zmarł Bogumił Radziwiłł. Oznaczało to utratę protektora, który był w stanie bronić arian przed szykanami. W kolejnych latach wzrastał nacisk na ograniczenie do minimum wszelkich akcentów wyznania ariańskiego w Prusach.
Do czasów obecnych Kosinowie zachowało się wzniesienie zwane Ariańską Górą, na którym bracia polscy chowali swoich zmarłych. To największy, zachowany cmentarz braci polskich.
Wybrani przedstawiciele arianizmu w Prusach
- Benedykt Wiszowaty - pisarz i działacz
- Samuel Przypkowski - pisarz i filozof
- Krzysztof Crell Spinowski - ariański przywódca
- Samuel Crell Spinowski - teolog i filozof
- Zbigniew Morsztyn - poeta, tłumacz, działacz
- Jan Mączyńki -leksykograf
- Józef Naronowicz-Naroński - matematyk, geodeta i kartograf
- Samuel Suchodolec - inzynier wojskowy, architekt, geodeta, kartograf
- Jan Władysław Suchodolec - geodeta, kartograf, budowniczy
Wybrane miejscowości, w których osiedlili się bracia polscy
- Pisz
- Zawady
- Włosty
- Turowo
- Stare Guty
- Rakowo
- Pogorzel Wielka
- Pogorzel Mała
- Kosinowo
- Pietrzyki
- Królowa Wola
- Krzywińskie
- Talusy
- Krupin
- Góra
- Stara Rudówka
- Mikosze
- Ogródek
- Pogorzele
Bibliografia
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2010-2011.
- Chmaj Ludwik, Bracia polscy: ludzie, idee, wpływy, Warszawa 1957.
- Gołaszewski Zenon, Bracia polscy, Toruń 2005.
- Kawecki Jan, Roman Bolesław, Ełk. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1970.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i ziemi malborskiej. Od połowy XV do końca XVIII wieku, t.I, Olsztyn 1984.
- Pawlicki Ryszard W., Ziemia piska jako region turystyczny do 1945, Znad Pisy, 1995, nr 1,ss. 9-25.
- Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
- Studia nad arianizmem, red. Ludwik Chmaj, Warszawa 1959.
- Szczucki Lech, Nonkonformiści religijni XVI i XVII wieku, Warszawa 1993.
- Toeppen Max, Historia Mazur, przeł. Małgorzata Szymańska-Jasińska, oprac. i wstępem poprzedził Grzegorz Jasiński, Olsztyn 1995.
- | Bracia polscy [data dostępu: 15.10.2014.]
