Partia Centrum

Partia Centrum
Rodzaj organizacji	partia polityczna
Rok założenia	1870

Partia Centrum - niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesó katolickiej ludności Niemiec.

Historia

...

Cele i zadania organizacji

...

Działalność

W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na Warmii. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy.

W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan.

Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w Braniewie powstała "Ermländische Zeitung", osiem lat później w Lidzbarku Warmiński zaczęła się ukazywać "Warmia". Natomiast w Olsztynie w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "Allensteiner Volksblatt". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebieg obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz.

W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku naa południowej Warmii (okręg Olsztyn-Reszel)utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: ks. Augustyn Karau z Olsztyna, ks. Edward Stock z Barczewa oraz olsztyński aptekarz Józef Oster. W okręgu Braniewo-Lidzbar Warmińśki komitetowi przewodzili: ks. Juliusz Pohl i ks. Augustyn Kolberg.

Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami.Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji. Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku Teodor Józef Bell, starokatolik i właściciel majątku Bogadyńskie został posłem do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-Reszel mandat poselski do Reichstagu zdobył ks.Antoni Wolszlegier, reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył Jan Baczewski.Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele.Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztyniw i Barczewie, zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: Walenty Barczewski, Edward Herrmann,Jan Hirschberg, Jan Jabłoński, Józef Kiszporski, Józef Rapierski, Józef Teschner, Antoni Kuck. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak".

W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii.

Osoby związane z organizacją

Posłowie do Landtagu okręgu Olsztyn-Reszel:

• Antoni Gajewski
• Karol Orlowski
• Justus Rarkowski
• Józef Graw
• Piotr Spehn
• ks. Edward Herrmann
• Wiktor Rörich

Posłowie do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:

• ks.Jan Briese
• Beniamin Krämer
• ks. Augustyn Kolberg
• ks. Celestyn Gustaw Krebs
• Franciszek Dittrich
• Paweł Romahn

Posłowie do Reichstagu okręgu Olsztyn-Reszel:

• ks.Rudolf Borowski
• Justus Rarkowski
• ks.Edward Herrmann
• ks.Jan Hirschberg]]
• Józef Oster
• Kunibert Krix
• Paweł Heischer
• Hugo Neumann
• Hubert Teschner
• Hubert Hönnekes

Posłowie do Reichstagu okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:

• ks.Antoni Pohlmann
• ks. Augustyn Kolberg
• ks. Celestyn Gustaw Krebs
• Friedrich Preuss

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
2. Bartosz Julian, Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933, Warszawa 1970.
3. Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
4. Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
5. Traba Robert, Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach, Olsztyn 1994.
6. Wrzesiński Wojciech, Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.

Zobacz też

• Związek Polaków w Niemczech