Powiat braniewski

Powiat Braniewo
Herb powiatu Flaga powiatu
Położenie na mapie województwa
Województwo	warmińsko-mazurskie
Siedziba władz powiatu	Braniewo
Starosta	Krzysztof Kowalski
Powierzchnia	1204,54 km²
Ludność (2005)  • liczba  • gęstość	44 067 36,58 osób/km²
Urbanizacja	53,37%
Tablica rejestracyjna	NBR
gminy miejskie 1 miejsko-wiejskie 2 wiejskie 4
Adres starostwa powiatowego	pl. Piłsudskiego 2 14-500 Braniewo Braniewo
Strona internetowa powiatu

Powiat Braniewo – powiat znajdujący się w północnej-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego. Siedzibą powiatu jest Braniewo. Powiat graniczy z powiatami bartoszyckim, lidzbarskim i elbląskim, a od północy z obwodem kaliningradzkim, naturalną granicą jest Zalew Wiślany Na terenie tej jednostki administracyjnej znajdują się cztery przejścia graniczne:

• dwa drogowe, w:
  • Grzechotkach,
  • Gronowie,
• jedno kolejowe, w:
  • Braniewie
• jedno morskie, we:
  • Fromborku.

Powierzchnia powiatu

Powiat Braniewo zajmuje powierzchnię 120 454 ha czyli 1204,5 km². W tym:

• Lasy: 22% (26 499 ha);
• Użytki rolne: 59% (71 067 ha);
• Pozostałe grunty: 19% (22 886 ha);

Powiat stanowi 4% powierzchni województwa.

Demografia

W powiecie Braniewo zamieszkuje, zgodnie z danymi 30 czerwca 2005 r., 44067 osób.

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
liczba	44 067	100	22192	50,36	21875	49,64

Miasta i gminy na terenie starostwa

W skład powiatu wchodzi 7 gmin:

• gminy miejskie: Braniewo
• gminy miejsko - wiejskie: Frombork, Pieniężno
• gminy wiejskie: Braniewo, Lelkowo, Płoskinia, Wilczęta
  

miasta: Braniewo, Frombork, Pieniężno

Władze powiatu

Starostą powiatu jest obecnie Krzysztof Kowalski.

W skład rady powiatu wchodzą:

• Sadowski Marek, Przewodniczący Rady Powiatu
• Doda Ryszard, Wiceprzewodniczący Rady Powiatu
• Kłębucki Leszek, Wiceprzewodniczący Rady Powiatu
• Charzyński Jerzy
• Dziąg Leszek
• Hołowaty Jan
• Janowiak Tadeusz
• Karpiński Andrzej
• Kowalski Krzysztof
• Lisowski Paweł
• Pochodaj Bogdan
• Przyborowski Wincenty
• Sokół Winicjusz
• Turczyn Bożena
• Wiernasz Zbigniew
• Wojtas Małgorzata
• Żydak Zdzisław
  

Historia jako jednostki administracyjnej

Obszar obejmujący obecny powiat Braniewo ma bardzo bogatą historię, tym bardziej że od około 1250 roku do 1340 roku Braniewo było siedzibą biskupów warmińskich, a do 1278 roku stolicą diecezji. Braniewo jest najstarszym miastem warmińskim, powstało ok. 1240 r. na miejscu dawnego staropruskiego grodu Brusebergue (wykształciło się wokół zamku krzyżackiego).
Dzieje powiatu od zawsze związane były z Pasłęką i Zalewem Wiślanym. Powiat braniewski jest częścią historycznej krainy Warmii. Historię tych ziem tworzyli pogańscy Prusowie, Słowianie, Zakon Krzyżacki, Polacy i Niemcy. Na przestrzeni dziejów Braniewo i okolice stanowiły część Prus, państwa Zakonu Krzyżackiego, I Rzeczypospolitej, Niemieckich Prus Wschodnich.
Po wojnie Braniewo i okolice znalazły się w granicach Polski. Tereny te zasiedlone zostały przez mieszkańców centralnej Polski, kresów wschodnich (szczególnie z Wileńszczyzny) oraz po wojnie przez ludność pochodzenia ukraińskiego i Łemków (po akcji "Wisła").<br/
Latem 1945 roku organa administracji państwowej objęły obszar powiatu braniewskiego, który liczył 162 miejscowości, w tym cztery miasta - zamieszkiwało go ok. 8,5 tys. osób. Podzielono go na 12 gmin liczących 120 gromad. Na skutek zniszczeń wojennych i związanych z tym wyludnieniem w październiku 1945 roku dwa miasta, Frombork i Pieniężno, utraciły prawa miejskie. Regulacja granicy państwowej spowodowała przyłączenie do terenu powiatu części przedwojennego powiatu świętomiejskiego tzn. obecnego Mamonowa, łącznie z gminami Żelazna Góra, Rogity i fragmentu Woli Lipowskiej. Po tej operacji powiat rozciągał się na przestrzeni 1260 km kwadratowych i liczył dwie gminy miejskie (Braniewo i Orneta) oraz dziewięć gmin wiejskich.
Przebieg lądowej granicy państwowej przechodzącej przez ówczesny powiat świętomiejski ustalono oficjalnie w Moskwie, 16 sierpnia 1946 roku, gdy podpisano umowę między rządami RP i ZSRR. Granica morska na Zalewie Wiślanym otrzymała dzisiejszy przebieg dopiero 5 marca 1957 roku - regulowała ją umowa międzypaństwowa, a przebiegała ona 4 km na południe od Mamonowa, 7 km na północ od Braniewa, a na Mierzei - 3 km na północny-wschód od miejscowości Nowa Karczma (Piaski).
W roku 1948 na obszarze powiatu były w dalszym ciągu dwa miasta, a dziewięć gmin wiejskich podzielonych było na 98 gromad. Taka sytuacja utrzymała się do roku 1954, w którym miała miejsce reforma dotycząca podziału administracyjnego państwa. Zostały wówczas zniesione gminy wiejskie i utworzono gromady - jednostki 3 do 4 razy większe od dotychczasowych. Tym samym dziewięć gmin wiejskich zastąpiono 21 gromadami. Jednocześnie zlikwidowano urząd sołtysa. Przy okazji zmieniono granice miasta Braniewo. Oddzielono z niego Bobrowiec i Glinkę oraz kompleks lasów w południowej części miasta. Przyłączono je do nowej gromady Szyleny, a wsie Józefowo, Rudłowo, Osadę, Działy i Prętki zaliczono do nowo powstałej gromady Braniewo.
Owa reforma dzieliła powiat na gromady: Głębock, Bieńkowo, Orneta, Pluty, Henrykowo, Bażyny, Błudowo, Chruściel, Frombork, Lechowo, Lelkowo, Mingajny, Braniewo, Pakosze, Pieniężno, Płoskinia, Rogity, Szyleny, Wola Lipowska i Żelazna Góra. Nowy podział nie utrzymał się długo. 1 stycznia 1958 roku Frombork otrzymał prawa osiedla. W międzyczasie gromadę Pluty przyłączono do powiatu iławeckiego, zaś braniewski pozyskał wsie Kwiatkowo i Wojciechowo. Na początku 1958 roku zlikwidowano gromadę Rogity, przyłączając ją do gromady Braniewo. Równocześnie gromada Lelkowo zyskała teren gromady Głębock, oprócz PGR Mątyty, które włączono do powiatu iławeckiego. Urząd sołtysa przywrócono w roku 1958. W roku 1959 nastąpiły dalsze zmiany terytorialne wewnątrz powiatu:

• Bornity włączono do gromady Pieniężno, a wsie Ostry Kamień, Chwalęcin, Osetnik, Lejławki Wielkie oraz osady Giedawy i Augustyny przyłączono do gromady Bażyny;
• gromadę Henrykowo rodzielono między Pieniężno i Ornetę; wsie Cieszęty, Glebisko oraz PGR Cieszęty dołączono do gromady Pieniężno, zaś wsie Henrykowo, Kumajny, PGR i leśniczówkę Kumajny do gromady Orneta;
• gromadę Mingajny przyłączono do gromady Lechowo;
• rozdzielono także gromadę Pakosze: wsie Pakosze, Wyrębiska, Kierpajny Małe, osadę Brzostki i PGR Pakosze przyłączono do gromady Pieniężno, zaś wsie Długobór, Podlechy, Strubno, Łozy oraz osady Wysoka Braniewska, Wysoka Braniewska i Podlechy włączono w obszar gromady Płoskinia;
• cały teren gromady Szyleny przyłączono do gromady Braniewo.
  

Prawa miejskie Frombork odzyskał w roku 1959, a Pieniężno, w dawnych jego granicach, wydzielono i nadano mu prawa osiedla. W latach 60-tych nastąpiły kolejne regulacje terytorialne. W roku 1961 zgodnie z wolą ludności z gromady Lechowo wyłączono wsie Kaszuny i Miejską Wolę, osadę Grabnik oraz leśniczówkę Krasny Dwór i przyłączono je do gromady Runowo w powiecie lidzbarskim. Zlikwidowano także gromadę Błudowo, a jej obszar włączono do gromady Chruściel. W roku 1965 z gromady Braniewo wyłączono obszar wsi Rogity, PGR Józefowo, PGR Elżbiecina i kolonię Braniewo przyłączając je do miasta Braniewa. Rok 1967 przyniósł zmiany terytorialne gromad: Bieńkowo, Braniewo, Lelkowo, Orneta, Pieniężno, Płoskinia, Wola Lipowska i Żelazna Góra - dokonano korekt ich granic.
W następnym roku zlikwidowano kolejne gromady:

• Bieńkowo - jej teren przyłączono do gromady Lelkowo;
• Wola Lipowska - z której wsie Białczyn, Gajle, Kiersiny, Piotrowiec i Posady włączono do gromady Pieniężno;

wsie Kiersy, Mikołajewo, Wolę Lipowską, Zakrzewiec, Gronówko, Lipowinę, Strubiny i Goleszewo dołączono do gromady Braniewo.
Kolejne zmiany terytorialne polegały na przyłączeniu terytoriów powiatu Pasłeckiego. 1 stycznia 1969 roku z gromady Wilczęta wsie Dębiny i Bardyny włączono do gromad Bażyny i Płoskinia. Do Bażyn przyłączono także część gromady Dobry obejmujące teren między Łępnem, Olkowem a Niekwitajnami oraz prawie 6 hektarów PGR Podągi.
Tym samym granica między powiatem braniewskim a pasłęckim przebiegała na rzece Pasłęce. Po tych zmianach w granicach powiatu braniewskiego znajdowały się:

• trzy miasta: Braniewo, Orneta i Frombork;
• osiedle Pieniężno
• oraz 10 gromad: Bażyny, Braniewo, Chruściel, Frombork, Lechowo, Lelkowo, Orneta, Pieniężno, Płoskinia oraz Żelazna Góra, które podzielone były na 82 sołectwa.
  

Dalsze zmiany administracyjne miały miejsce na początku lat 70-tych. 1 stycznia 1972 roku zlikwidowano gromadę Bażyny, przyłączając ją do gromady Orneta. Zmieniono również granice powiatu: pięć sołectw gromady Pluty (Jeziorko, Kowale ze wsiami Glądy, Lubianka, Łoźnik, Pluty z wsią Pełty oraz Wopy ze wsią Pawły) z powiatu bartoszyckiego przyłączono do gromady Pieniężno. W roku 1973 z powiatu braniewskiego wyłączono obszary sołectw: Błudowo, Karszewo, Kurowo Braniewskie, Stare Monasterzysko i Włóczyska przyłączając je do powiatu pasłęckiego.
1 stycznia 1999 roku utworzono powiat braniewski i wszedł on w skład województwa Warmińsko-Mazurskiego. Siedzibą Starostwa Powiatowego jest miasto Braniewo.
Przywrócenie Braniewu dawnej rangi administracyjnej, stworzy szansę na pełniejszy rozwój społeczno-gospodarczy i kulturalny regionu. Powiat braniewski, w nowych granicach, zintegruje w naturalny sposób mieszkańców powiatu, a także innych gmin związanych historycznie i ekonomicznie z Braniewem. Powiat braniewski posiada dogodne warunki dla rozwoju przemysłu spożywczo-przetwórczego. Znajdujące się na terenie powiatu: szlaki turystyczne, międzynarodowe szlaki komunikacyjne, pomniki przyrody i zabytki stwarzają korzystne warunki dla rozkwitu turystyki i kontaktów międzynarodowych.

Obszary chronione i pomniki przyrody

Środowisko naturalne Gminy Braniewo jest mało przekształcone i stosunkowo mało zanieczyszczone. Od wieków Braniewo i okolice znane były ze swoich walorów. Znajduje się tutaj wiele atrakcji krajoznawczych. Na terenie powiatu spotkać można okazałe pomniki przyrody oraz szereg obszarów chronionych w tym cztery rezerwaty przyrody. Są to: rezerwat - "Dolina rzeki Wałszy", rezerwat - "Ostoja Bobrów" na rzece Pasłęce, rezerwat torfowiskowy "Osiek II" oraz rezerwat "Brzozy niskiej" k/Cielętnika. Ponadto rzeka Pasłęka sama w sobie jest bardzo urodziwa i jest interesującym i zróżnicowanym pod względem krajoznawczym szlakiem wodnym. Swój bieg bierze w Gryźlinach k/Ostródy, a uchodzi do Zalewu Wiślanego w Nowej Pasłęce.
Rezerwat "Ostoja bobrów" został utworzony w celu ochrony bobrów żyjących w rejonie rzeki Pasłęki. Obejmuje on swoim zasięgiem rzekę Pasłękę (od źródeł do miasta Braniewa), jej dopływy, okoliczne jeziora oraz łąki i lasy. W rezerwacie żyją takie gatunki chronione jak: nietoperze, wiewiórka, łasica oraz jeż. Warto wymienić także rzadkie i interesujące gatunki ptaków soptykane w tej okolicy, jak: bocian czarny, dzięcioł, rybołów, zimorodek.
Rezerwat "Ostoja bobrów" obejmuje także lasy i łąki na których rosną rosliny chronione takie jak: wawrzynek wilczełyko, porzeczka pospolita, przylaszczka pospolita oraz konwalia majowa.
Rezerwat "Cielętnik" został powołany w celu zachowania stanowiska brzozy niskiej rosnącej na torfowisku niskim. Brzoza niska jest gatunkiem objętym ochroną ścisłą. Jak sama nazwa wskazuje, nie jest wysoka, dorasta maksymalnie do 2,2 metra wysokośći. Jest to tzw. relikt glacjalny, pozostałość po ostatnim zlodowaceniu. Brzoza niska jest gatunkiem na tyle rzadkim, że została wymieniona w ostatnim wydaniu "Polskiej Czerwonej Księgi Roślin" jako "rośliny narażone". Spośród rzadkich i interesujących gatunków roślin na terenie rezerwatu sopotykamy: wierzbę śniadą, czermień błotną, fiołek torfowy (uznany w Polsce za ginący), silnie trujący szalej jadowity. Występują również storczyki. Torfowisko to w przeszłości zostalo osuszone. Ta zmiana warunków wodnych oraz zacienienie jest prawdopodobnie przyczyną zanikania brzozy niskiej, która miała tutaj kiedyś jedno z największych stanowisk na Pojezierzu Mazurskim. W chwili obecnej, brzozę niską łatwiej soptkać poza terenem rezerwatu. Planowane jest powiększenie powierzchni rezerwatu i włączenie go do systemu NATURA 2000. Tereny przyległe do Zalewu Wiślanego zyskały rangę obszarów o znaczeniu międzynarodowym w strukturze Europejskiej Sieci Ekologicznej EECONET. Wymagają one szczególnej ochrony. Obszarem ważnym dla ptactwa wodnego jest ujście Pasłęki. Zaobserwowano tutaj jedną z dwóch największych koncentracji ptaków wodnych (drugim obszarem o podobnych walorach jest Zatoka Elbląska). Wynika to z faktu, iż wody zalewu przy ujściu rzeki zimą nie zamarzają, dzięki czemu ptaki wodne mogą tutaj odpocząć i zdobyć pokarm.

W Braniewie znajduje się najmniejszy w Polsce i jedyny w województwie Ogród Zoologiczno- Botaniczny. Powstał w latach pięćdziesiątych, z inicjatywy Pana Zdzisława Butkiewicza, w średniowiecznej fosie obronnej, na miejscu przedwojennego ogrodu botanicznego. O istnieniu braniewskiego ZOO dowiedziano się w Polsce dzięki ucieczce dwóch niedźwiadków, które przez kilka godzin buszowały po mieście. Po tym wydarzeniu nawiązano współprace z oliwskim ZOO, skąd otrzymano nowe zwierzęta. W 1987 r. przystąpiono do jego rozbudowy. W czasach świetności liczył około 200 gatunków zwierząt. Dziś na terenie braniewskiego ogrodu można zobaczyć : unikalną roślinność (m.in. tulipanowiec, miłorząb japoński, dąb piramidalny) drzewostan jest oznakowany i opisany, umożliwia to przeprowadzenie na wolnym powietrzu lekcji zwierzęta: lama, koń Przewalskiego, owca grzywiasta, paw, osiołek, anui, niedźwiedź himalajski i brunatny, małpy, papugi, świnki morskie, króliki, bażanty, jaki, łabędzie. ZOO otwarte w okresie od 01 maja do 30 września w godzinach 10.00 – 18.00 (kasa czynna do godz. 17.00)

Zabytki

• Wieża Brama Zamku Biskupiego - położona w centrum Braniewa. Pozostał fragment zamku biskupiego (nieistniejącego). Zbudowana wraz z zamkiem po drugiej połowie XIII w., gotycka, na planie kwadratu, trzykondygnacyjna. Położona w centrum Braniewa.Murowany zamek biskupi, w swym zasadniczym kształcie, powstał za rządów biskupa Henryka I Fleminga w latach 1278-1300. Posiadał własne mury obronne i baszty. Miasta i zamku broniła szeroka fosa, utworzona dzięki wykorzystaniu starorzecza Pasłęki sam natomiast zamek odzielał od miasta węższa fosa. Zachowana wieża znajdowała się między zamkiem głównym a przedzamczem.
  

Dolna część gotyckiej wieży pochodzi z czwartej ćwierci XIIIw. wyższa z lat 1320-1330, ostatnia z XVIIw. Wieńczące ją ozdonbe gzymsy pochdzą z czasów budowy szkoły (1873). Wzniesiona na kamiennej podmórówce, z widocznym ostrołukowym przejazdem bramnym. Elewacje noszą ślady licznych rzekształceń. "Wnetrze wieży kryje prawdziwy zrchitektoniczny skarb: kaplicę (...) przykrytą sklepieniem gwiaździstym o gruszkowym przekroju żeber, wspartym na konsolach ze sztucznego kamienia. Kaplica obejmowała dwie kondygnacje, w zachodnim narożniku znajdują się murowane, kręcone schodki, które prowadziły na obiegającą wnętrze galeryjkę utworzoną w grubości murów wieży". W jednej z wnęk, na płn-zach ścianie wmurowana jest tablica z piaskowca z herbem biskupa Szymona Rudnickiego. W wyniku ostatniej wojny runęło sklepienie gwiaździste kaplicy (którego uroda najprawdopodobniej uchroniła wieżę przed rozbiórką). Zrekonstruowano je w 1960 r. Dziś wnętrza dawnej wieży bramnej są niestety całkowicie niedostępne.

Fragment zamku biskupiego.

• Hospicjum dla konwertytów - wybudowane w 1719 r. Budynek parterowy w formie czworoboku z frontem na którym znajduje się herb fundatora - biskupa Teodora Potockiego. Przeznaczony był jako miejsce schronienia dla tych konwertytów z Prus, którzy z powodu zmiany religii musieli migrować.
  
• Spichrz tzw. Mariacki - należał do dużego zespołu budynków magazynowych stojących w porcie nad Pasłęką. Zbudowany w 1831 r. bez cech stylowych.
  
• Dawne Kolegium Jezuickie - jego historia sięga XVI w. kiedy to w tym miejscu rozpoczęli swoją działalność Jezuici, po raz pierwszy sprowadzeni do Polski, do Braniewa, przez kard. St. Hozjusza w 1565 r. Założona i kierowana przez nich uczelnia zdobyła krajową i międzynarodową sławę, czyniąc Braniewo jednym z najważniejszych ośrodków edukacyjnych w Polsce. To dzięki Collegium Hosianum a potem seminarium diecezjalnym i papieskim -w których kształcili się i wykładali ludzie nauki tak z Polski jak i krajów Europy- Braniewo na lata zdobyło miano "Aten Północy". Obecny budynek zbudowano w latach 1743-1771, na miejscu dawnych budynków pofranciszkańskich, później wiele razy przebudowywany. Dotyka on jedynym szczytem Bramy Mniszej, a drugim Bramy Młyna Kieratowego. Późnobarokowy, murowany, trzykondygnacyjny budynek.
  
• Dworzec Kolejowy - wybudowany w roku 1852 w związku z otwarciem linii kolejowej łączącej Braniewo z Malborkiem i Królewcem.
• Urząd Miasta - dawniej siedziba Starostwa. Reprezentacyjny gmach ceglany wzniesiony w roku 1878 w typowym wówczas stylu dla obiektów użyteczności publicznej, nawiązującym do form gotyckich.

Organizacje społeczne

• OTOZ Animals - na terenie gminy i miasta Braniewo działa o 2009 roku inspektorat Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt "Animals". Co roku w październiku w Braniewskim Centrum Kultury organizowana jest Gala na Rzecz Zwierząt, której celem jest zebranie funduszy na działalność inspektoratu.
  
• Klub Seniora "Wrzos" - celami stowarzyszenia jest działalność charytatywna, podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej.
  
• Stowarzyszenie Pomocy Społecznej "SOCJAL" - organizacja zajmuje się pomocą społeczna, w tym pomocą rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywaniem szans tych rodzin i osób.
  
• Braniewskie Stowarzyszenie Abstynenckie - stowarzyszenie zajmuje się pomocą osobom uzależnionym w wyjściu z nałogu.
• Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw na Rzecz Osób Niepełnosprawnych "Winron" - zadaniem stowarzyszenia jest szeroko rozumiana pomoc osobom niepełnosprawnym.

Kultura

W powiecie braniewskim działają następujące instytucję kulturalne:

• Muzea, galerie, skanseny:
  • Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
  • Muzeum Misyjno-Etnograficzne Księży Werbistów w Pieniężnie
  • Galeria Towarzystwa Przyjaciół Sztuki
  • Galeria Amber Top Dorota Hryniewicz
  • Skansen Maszyn Rolniczych
• Kino:
  • Kino w Braniewskim Centrum Kultury
• Jazda konna:
  • Stadnina koni NARUSA we Fromborku
  • Szkółka jeździecka w Płoskini
• Biblioteki:
  • Miejska Blblioteka Publiczna-wypożyczalnia dla dorosłych w Braniewie.
  • Miejska Blblioteka Publiczna-wypożyczalnia dla dzieci w Braniewie.
  • Biblioteka Publiczna Gminy Braniewo im. Marii Zientary-Malewskiej
  • Miejska Biblioteka Gminna w Pieniężnie
  • Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy we Fromborku
  • Biblioteka Publiczna Gminy Płoskinia
  • Gminna Biblioteka Publiczna w Wilczętach
• Centra Kultury:
  • Braniewskie Centrum Kultury
  • Miejski Dom Kultury w Pieniężnie

Źródła

1.[[1]]
2.[[2]]
3.[[3]]
4.[[4]]
5.[[5]]
6.[[6]]