Pasłęk

Pasłęk (niem. Preußisch Holland) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pasłęk. W 2014 miasto liczyło prawie 12 i pół tysiąca mieszkańców. Funkcję burmistrza pełni Wiesław Śniecikowski.

Nazwa

Współczesna nazwa pochodzi od pruskiej osady Paslok (Pazluch), która znajdowała się w tym samym miejscu przed okresem podbojów krzyżackich. Niemiecka nazwa Preußisch Holland nawiązuje do osadników holenderskich z końca XIII wieku, sprowadzonych przez krzyżackiego wielkiego mistrza Meinhardta z Kwerfurtu.

Położenie

Pasłęk położony jest na północnym skraju Pojezierza Iławskiego. Przez miasto przepływa rzeka Wąska, uchodząca do jeziora Druzno.

Odległość do stolicy regionu Olsztyna wynosi (w linii prostej) 63 km. Droga do Elbląga, dawnej siedzibie województwa, w którym znajdował się Pasłęk, wynosi 19 km.

Miasto zajmuje powierzchnię 10,63 km².

Dzieje

W miejscu dzisiejszego Pasłęka znajdował się w średniowieczu pruski gród plemienia Pogezanów Paslok lub Pazluch. W końcu XIII wieku podjęto akcję kolonizacyjną, sprowadzając osadników holenderskich. Tym samym Pasłęk stał się pierwszą osadą olęderską na terenie Prus (i całej współczesnej Polski). W 1297 osada, której nadano nazwę Hollandt, otrzymała prawa miejskie. Miasto miało charakter handlowo-rzemieślniczy. Dokumenty z 1319 wspominają już o zamku.

Mimo wsparcia strony polskiej w wojnie trzynastoletniej na mocy pokoju toruńskiego miasto pozostało w granicach państwa zakonnego, stając się nawet siedzibą komturii, a po 1525 w Prusach Książęcych. W dobie reformacji prowadzono duszpasterstwo ewangelickie również w języku polskim. Miasta nie omijały charakterystyczne dla ówczesnych czasów klęski żywiołowe, epidemie, pożary, a także najazdy wojskowe, szczególnie szwedzkie: w 1627 miasto zostało zajęte przez wojska Gustawa Adolfa, a trzydzieści lat później na zamku król Karol Gustaw i elektro pruski Fryderyk Wilhelm zawarli porozumienie dotyczące wspólnej walki z Polską. W połowie XVIII wieku miasto okupowali Rosjaie, a w 1807 i 1812 zniszczenia przyniosły przemarsze żołnierzy Napoleona.

Od 1818 w mieście była siedziba powiatu. Wiek XIX to także rozwój przemysłowy, uwieńczony uruchomieniem połączeń kolejowych (do Morąga, potem do Olsztyna i Elblaga). W zbliżonym czasie powstały m.in. szpital, drukarnia, nowe drogi, sieć wodociągowa.

Zniszczenia okresu II wojny światowej sięgały 80% zabudowy. Po wojnie znaczną część ludności wysiedlono, ich miejsce zajęli osadnicy z Kresów.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków Pasłęka należą:

• zamek krzyżacki, zbudowany na początku XIV wieku, wielokrotnie niszczony w działaniach wojennych, odbudowywany i przebudowywany, po raz ostatni w latach 60. XX wieku;
• kościół św. Bartłomieja z pierwszej połowy XIV wieku;
• mury miejskie, powstałe między XIII a XV wiekiem, z basztą (Wieżą Kamienną) i Bramą Młyńską;
• ratusz z XIV wieku, odbudowany po zniszczeniach wojennych;
• kościół św. Józefa, neogotycki, obecnie cerkiew greckokatolicka;
• kościół św. Jerzego, obecnie użytkowany wspólnie przez ewangelików i prawosławnych;
• miejska wieża dwodociągowa z 1910;
• kamienice z XVIII i XIX wieku.

Gospodarka

W Pasłęku funkcjonuje duża mleczarnia, prowadząca produkcję znanych wyrobów nabiałowych (Sery ICC Pasłęk). Miasto utrzymuje się także z rolnictwa i przemysłu lekkiego.

Transport

Przez Pasłęk przechodzą drogi:

• ekspresowa S7, jako część drogi krajowej nr 7 (Gdańsk-Chyżne); ma dwa zjazdy, węzeł Pasłęk północ i węzeł Pasłęk południe;
• wojewódzkie:
  • nr 505 (Frombork-Pasłęk, przez Młynary),
  • nr 513 (Pasłęk-Wozławki),
  • nr 526 (Pasłęk-Przezmark),
  • nr 527 (Dzierzgoń-Olsztyn).

Sport

Najbardziej znanym klubem sportowym z Pasłęka jest Polonia, załozona w 1950, dawniej działająca jako Ogniwo. Jest to klub wielosekcyjny, piłkarze występują w klasie okręgowej (najwyższą klasą rozgrywkową była IV liga), są sekcje koszykówki, siatkówki, motorowa, lekkoatletyczna.

Od 2001 działa Uczniowski Klub Sportowy GimPas, przy Zespole Szkół Powszechnych w Pasłęku. Klub, któremu patronują wybitni lekkoatleci Szymon Ziółkowski i Tomasz Czubak, współorganizuje coroczne imprezy biegowe, m.in. uliczny Bieg Filipidesa (od 2006) i Pasłęckie Biegi Uliczne.

Edukacja

W Pasłeku działają następujące placówki oświatowe:

• dwa przedszkola samorządowe;
• Zespół Szkół Powszechnych im. Henryka Sucharskiego ze szkoła podstawoą i gimnazjum;
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Władysława Broneiwskiego;
• Gimnazjum nr 1 im. Władysława Jagiełły;
• Zespół Szkół w Pasłęku z liceum ogólnokształcącym, technikami logistycznym i hotelarskim, zasadniczą szkoła zawodową i liceum dla dorosłych;
• Zespół Szkół Ekonomicznych i Technicznych;
• Zespół Szkół Zawodowych.

Religia

W Pasłęku działają wspólnoty religijne:

• Kościoła rzymskokatolickiego;
• Kościoła greckokatolickiego;
• Kościoła ewangelicko-augsburskiego;
• Kościoła Chrześcijan Baptystów;
• Kościoła Zielonoświątkowego;
• Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego;
• Świadków Jehowy.

Współpraca z innymi miastami

Pasłęk ma umowy partnerskie z francuskim La Couronne oraz niemieckim Itzehoe.

Ludzie związani z Pasłękiem

Z Pasłękim byli związani miejscem urodzenia bądź działalnością m.in.:

• Eduard Anderson, malarz;
• Zbigniew Błaszczak, polityk;
• Hugo Erdmann, chemik;
• Hans Grodotzki, wicemistrz olimpijski w biegach długodystansowych;
• Joachim Henckel, lekarz;
• Else Jung, pisarka;
• Bożena Łopacka, działaczka związkowa;
• Urszula Piwnicka, oszczepniczka;
• Carl Rehs, pszczelarz;
• Maciej Romanowski, samorządowiec, burmistrz Pasłęka;
• Sławomir Sadowski, polityk;
• Georg Werner, duchowny, nauczyciel.

Bibliografia

• Pasłęk w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 3 stycznia 2015);
• strona Urzędu Miasta w Pasłęku (dostęp: 3 stycznia 2015);
• Uczniowski Klub Sportowy GimPas (dostęp: 3 stycznia 2015).Pasłęk (gmina miejsko-wiejska)