Sterławki Wielkie

Sterławki Wielkie
Kościół w Sterławkach Wielkich. Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	giżycki
Gmina	Ryn
Liczba ludności (2010)	450
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Sterławki Wielkie
Położenie na mapie Polski Sterławki Wielkie
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Sterławki Wielkie (niem. Gross Stürlack) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim, w gminie Ryn. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 450 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Zdzisław Orzołek.

Położenie

Wieś położona jest w północno-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na południe od jeziora Dejguny, 15 km na zachód od Giżycka i 9 km na północ od Rynu, w pobliżu granicy z powiatem kętrzyńskim. Przez wieś przebiegają drogi wojewódzkie nr 592 i 642, a także linia kolejowa na odcinku Giżycko – Kętrzyn. Na północny wschód od wsi znajduje się wzgórze Kocie Góry (143 m n.p.m.) – punkt widokowy na jezioro Dejguny.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w ramach kolonizacji wschodnich terenów państwa zakonu krzyżackiego. Jest to jedna z najstarszych osad w powiecie giżyckim. W 1387 roku komtur brandenburski Fryderyk von Wenden nadał Stefanowi i Andrzejowi von Rusin 60 łanów na prawie chełmińskim, ci zaś w zamian zobowiązali się do wystawienia 14 służb konnych. Dobra otrzymały osiem lat wolnizny, a także zgodę na budowę młyna. Wieś z czasem znacznie się powiększyła. Pod koniec XVI w. obejmowała już ponad 88 łanów, a na początku następnego stulecia były tu aż cztery karczmy.

W 1652 roku sześć łanów otrzymał tu Jerzy Fryderyk Schenck zu Tautenburg, który założył majątek z okazałym dworem, zwany Sterławkami Szlacheckimi. Kilka lat później podczas najazdu tatarskiego dwór został spalony, właściciel został zabity, a dwóch jego synów poszło w jasyr.

Sterławki Wielkie posiadały kaplicę od 1490 roku, a sto lat później we wsi wybudowano kościół. W 1598 roku wieś stała się siedzibą parafii. Podczas najazdu tatarskiego w 1656 roku świątynia została spalona. Została odbudowana, jednak półtora wieku później zaczęła chylić się ku ruinie. W związku z tym w 1832 roku kościół wybudowano od nowa – na starych fundamentach i częściowo przy użyciu dawnego materiału, według projektu Karola Fryderyka Schinkla. W 1884 roku świątynię odnowiono i dobudowano do niej wieżę (38 m). Po 1945 roku kościół stał się siedzibą parafii rzymskokatolickiej. Ponadto we wsi działa obecnie filia parafii ewangelicko-augsburskiej w Rynie.

Rozwój wsi nieco przyspieszył po 1855–1856 roku, gdy wybudowano szosę z Rynu, a zwłaszcza po 1886 roku, gdy przez Sterławki Wielkie przeprowadzono linię kolejową łączącą Giżycko i Kętrzyn. We wsi działał młyn mechaniczny (czynny był jeszcze przez kilka lat po II wojnie światowej). Zarówno Sterławki, jak i okolica słynęły z chowu bydła, a Mieczysław Orłowicz podkreślał, iż "eksport masła z poczty tutejszej dochodził do 100 000 kg rocznie" . W XIX wieku majątek w Sterławkach Szlacheckich uległ parcelacji, pozostała z niego jedynie tzw. resztówka. Po 1945 roku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne Sterławki Szlacheckie.

Szkołę we wsi założono w 1600 roku. W latach 1838–1848 pracował w niej Marcin Gerss, słynny mazurski publicysta, redaktor i pisarz. Po II wojnie światowej placówkę uruchomiono ponownie już 1 września 1945 roku dzięki staraniom późniejszej długoletniej kierowniczki szkoły – Alicji Kurczab. Od połowy lat 60. była to szkoła ośmioklasowa, a w połowie następnej dekady pracowało w niej dziewięciu nauczycieli. Placówka została zlikwidowana z dniem 31 sierpnia 2012 roku.

W 1970 roku Sterławki Wielkie liczyły 79 budynków mieszkalnych; znajdowały się tu: urząd pocztowy, ośrodek zdrowia, punkt apteczny, biblioteka, klub, sala kinowa na 100 miejsc, remiza strażacka, agronomówka, dwa sklepy z artykułami przemysłowymi, sklep spożywczy, kuźnia, zakład kotlarski, boisko sportowe. We wsi działało kółko rolnicze, międzykółkowa baza maszynowa i spółka wodnomelioracyjna. Nieco później we wsi założono dom kultury, przy którym działały kluby: muzyczny i kabaretowy. Od 1945 roku Sterławki Wielkie były siedzibą gminy, a następnie w latach 1954–1972 – gromady.

Liczba mieszkańców na przestrzeni lat kształtowała się następująco:

• 1857 – 566 osób
• 1933 – 941 osób
• 1939 – 870 osób
• 1970 – 621 osób, 83 gospodarstwa

Ludzie związani z miejscowością

• Marcin Giersz (Gerss) (1808–1895) – pisarz mazurski; był nauczycielem w szkole w Sterławkach Wielkich

Zabytki

• kościół pw. Opatrzności Bożej
• dawna plebania ewangelicka, obecnie kaplica
• cmentarz parafialny, dawny ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki; znajduje się na nim kwatera wojenna żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej
• pomnik poświęcony pamięci mieszkańców poległych podczas I wojny światowej, przy kościele
• budynek szkoły z lat 20. XX wieku
• dwór w Sterławkach Wielkich, murowany, z przełomu XIX i XX wieku

Zobacz też

Sterławki Małe (gmina Giżycko

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
Giżycko. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1983.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Gminna ewidencja zabytków, w: Miasto i gmina Ryn. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Część A, Ryn 2009/2010 [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]
Olsztyńska Strona Rowerowa [05.03.2014]