Boreczno

Boreczno
Źródło: archipelag.ceik.eu
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Zalewo
Liczba ludności (2010)	265
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Boreczno
Położenie na mapie Polski Boreczno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Boreczno (niem. Schnellwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1975 wieś wchodziła w skład powiatu morąskiego. Boreczno w 2010 r. liczyło 265 mieszkańców (łącznie z osadą Piekło). W skład sołectwa wchodzą wsie Boreczno i Śliwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Żłób.

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, na wschód od jeziora Jeziorak, 10 km na południowy wschód od Zalewa.

Dzieje miejscowości

Miejscowość została założona na prawie chełmińskim w 1311 r. przez zasadźcę o imieniu Henryk. Wystawcą przywileju dla wsi był komtur dzierzgoński Sighardt von Schwarzburg. Obszar wsi obejmował 60 łanów. Został on powiększony o kolejne dwa łany za sprawą nadania komtura Wernera von Rundorfa. Wieś uległa zniszczeniu w 1414 roku, a następnie w okresie wojny trzynastoletniej.

W 1470 r. Boreczno, Mózgowo, Śliwę, Karnity oraz jezioro Gil Wielki i jezioro Kocioł wielki mistrz Henryk von Richtenberg przekazał na prawie magdeburskim polskiemu szlachcicowi Hanuszowi Krasnodębskiemu. Krasnodębski, który przybrał nazwisko Hans Schoneich, pozostał w Borecznie do swojej śmierci w roku 1528. Wieś odziedziczyli jego synowie, Hans i Georg. Pierwszy z nich brał udział w wojnie tureckiej, a po powrocie wybudował w Borecznie okazały pałac. Ufundował również wieżę miejscowego kościoła, w którego kryptach został pochowany w 1595 r.

W 1601 r. na czele rodzinnego majątku stanął wnuk Hansa I Schoneicha, a zarazem jego imiennik Hans III Schoneich. Poślubił on Katherine von Rauschke. Kolejny przedstawiciel rodu – syn Siegesmunda i Kathariny Mulbe – brał udział w wojnach szwedzkich po stronie króla. Przyjął również porzucone przez przodka nazwisko Krasnodębski.

W XVII i XVIII stuleciu Boreczno zasłynęło z organizowanych trzy razy w roku targów i jarmarków. W 1648 r. miejscowa parafia powiększyła się o dwie włączone do niej miejscowości: Urowo i Wielowieś.

Pierwsza miejscowa szkoła została wzniesiona około 1666 r. W 1714 r. po śmierci Johanna Alberta von Schoneicha, Boreczno odziedziczył jego syn Fabian – ostatni męski potomek rodu. Fabian w 1728 r. odbył pielgrzymkę do Jerozolimy, a po powrocie ufundował m.in. ambonę oraz stalle patronackie w miejscowym kościele. W 1740 r. Boreczno przeszło w ręce jego córki Sophii Charlotty.

W XVIII wieku wieś kilkakrotnie padała ofiarą pożarów. W tym okresie spalona została szkoła, plebania, a w jednym z pożarów zginęła wdowa po nauczycielu wraz z dwójką służących. Na dodatek w latach 1777–1778 wieś nawiedziła czarna ospa, która uśmierciła 46 osób. W 1782 r. Boreczno składało się z 37 domów. Do wsi należały przysiółki i osady: Stara Huta, Kraga, Piekło oraz Uroczysko.

W okresie wojen napoleońskich Boreczno padło ofiarą kontrybucji i rekwizycji dokonywanych przez francuskie wojsko. W tym czasie do wsi dotarła również dyzenteria, która siała spustoszenie wśród wyniszczonej i wygłodzonej ludności. Ofiarą epidemii była ostatniej przedstawicielce rodu von Schoneich, Sophia Charlotta, która pozostawiła Boreczno zaadoptowanemu przez siebie krewnemu. Johann Samuel Dietrich von Hoeverbeck przyjął rodowe nazwisko zmarłej tragicznie ciotki. W momencie przejęcia pieczy nad Borecznem był właścicielem Śliwy, Pomielina oraz Międzychodu. Po jego śmierci w 1809 r. Boreczno, Karnity, Śliwa, Pomielin i Międzychód odziedziczył jego syn – Hans Hoeverbeck-Schoneich. W 1817 r. Boreczno zostało sprzedane Christerowi Maxowi Gustawowi Freiherr von Aberdyhll, którego potomkowie władali Karnitami do 1945 r.

W 1820 r. w wyniku reformy Heinricha vom und zum Steina w Borecznie utworzono siedem niezależnych gospodarstw należących do uwolnionych od pańszczyzny chłopów. W tym okresie zajęcia lekcyjne odbywały się w budynku organistówki.

W 1857 r. odbudowano miejscową szkołę, która spłonęła w 1775 r.

W 1885 r. wieś była zamieszkana przez 352 osoby i składała się z 28 budynków mieszkalnych. W 1939 r. gmina Boreczno wraz z dwoma przyległymi majątkami była zamieszkana przez 570 osób i składała się ze 144 gospodarstw. 331 mieszkańców zatrudnionych było w rolnictwie, utrzymując się dodatkowo z pracy w lesie.

Edukacja

• Gimnazjum w Borecznie
• Szkoła Podstawowa w Borecznie

Kultura

• W miejscowości działa biblioteka publiczna.
• We wsi realizowany jest projekt Centrum Edukacji i Inicjatyw Kulturalnych w Olsztynie pod nazwą "Archipelag - atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur".

Religia

We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Zabytki

• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego wzniesiony w 1. poł. XIV w., kilkakrotnie przebudowywany. We wnętrzu zachował się m.in. ołtarz główny z 1697 r., gotycka chrzcielnica, barokowa ambona oraz konfesjonał (1728)
• cmentarz przykościelny
• tzw. pastorówka
• budynek szkoły wraz z otoczeniem

Bibliografia

Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1973.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wyd. II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zalewo [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
zapiskizalewskie.republika.pl, historia wsi Boreczno [05.03.2014]