Klewki

Klewki
Kamień ku czci poległych niemieckich żołnierzy w I wojnie światowej. Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	1047 (łącznie: Klewki i Biedówko)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Klewki
Położenie na mapie Polski Klewki
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Klewki (niem. Klaukendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 1047 mieszkańców (łącznie Klewki i Biedówko). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Jarzy Pykało.

Kościół w Klewkach, fot. Mieczysław Kalski

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 10 km na południowy wschód od Olsztyna, w pobliżu Jeziora Linowskiego i Jeziora Klebarskiego.

Dzieje miejscowości

Klewki to jedna z najstarszych wsi w gminie. Przywilej lokacyjny dla miejscowości został wystawiony przez kapitułę warmińską 13 kwietnia 1352 roku. Nadanie ziemskie na prawie chełmińskim obejmujące 40 łanów otrzymał Prus Klauko Hohenberg. W dokumencie ponad 5 łanów przeznaczano na uposażenie kościoła parafialnego.

Wieś założono na przesmyku pomiędzy jeziorami Klebarskim i Linowskim, w miejscu, gdzie przesmyk ów przecina strumień łączący oba jeziora zwany Linowską Strugą. Nad strumieniem zbudowano młyn. Wieś od imienia zasadźcy została nazwana Klaukendorf, co w tłumaczeniu oznacza "wieś Klauka".

Pierwszy drewniany kościół w XVI wieku zastąpiono murowaną budowlą konsekrowaną w 1581 roku przez biskupa Marcina Kromera. W 1563 roku proboszczem został Marcin Kokoszka z diecezji płockiej; w 1577 roku jego miejsce zajął Sebastian Rembowski z Janowca. Pod koniec XVII stulecia świątynia częściowo spłonęła. Po odbudowie w 1718 roku ponownie strawił ją pożar, ale już w dwa lata później, w 1720 roku, doszło do odbudowy kościoła. W 1829 roku kościół został częściowo przebudowany. Od założenia w XIV wieku aż do 1945 roku znajdował się pod patronatem właścicieli miejscowego majątku.

Wieś uległa zniszczeniu podczas wojny trzynastoletniej.

Na przestrzeni stuleci Klewki kilkakrotnie zmieniały właścicieli. W 1513 roku majątek należał do burgrabiego zamkowego w Olsztynie, Mateusza von Klaukendorfa. Burgrabia był prawdopodobnie potomkiem założyciela wsi. W połowie XVI wieku Klewki były własnością rodziny Rabe. Hans Rabe po przejściu na luteranizm został zmuszony do opuszczenia Warmii.

W 1578 roku kolejnym właścicielem Klewek był szlachcic Krzysztof Woreński. W 1582 roku na 20 łanach założony został folwark. W latach 1638–1641 wieś była własnością szlachcica ze Śląska o nazwisku Pakusz, od którego w 1641 roku nabył Klewki szlachcic polski Eustachy Nencher. Po nim w majątku osiadł także jego brat Jakub. Jakub Nencher jakiś czas później został zatrzymany wraz z synem Karolem za pewne wykroczenie na zamku w Olsztynie (w tej sprawie składał nawet skargę do króla). Dobra odziedziczył jego syn Jan Kazimierz, który zmarł w 1713 roku. Następnie majątek trafił w ręce jego córki Anny Marianny, która wniosła Klewki jako wiano do małżeństwa z Zygmuntem Albertem von Hatten (Hattyńskim), właścicielem majątku w Ełdytach, Świękitach, Pęglitach i Zielonce. Po jego śmierci w 1735 roku majątkiem zarządzała wdowa. Annę Mariannę von Hatten pochowano w miejscowym kościele. Jej nagrobek zachował się do czasów współczesnych. Z rodu von Hatten wywodził się biskup warmiński w latach 1837–1841 – Andrzej Stanisław Hatten-Hattyński.

Klewki i Trękus zostały sprzedane przez Teodora Hattyńskiego Janowi Jerzemu Weissowi, burgrabiemu na zamku kapituły warmińskiej w Olsztynie. Drugi z jego synów, Paweł, urodził się w Klewkach. Po śmierci ojca majątek trafił w ręce jego brata Karola, kapitana w wojsku polskim. Karol ożenił się ze Symforozą z Grzymałów, szlachcianką z Tracka. W Klewkach przebywał krótko. Po przeniesieniu do Warszawy sprzedał dobra szlachcicowi z Pomorza Johannesowi von Brederlow, pradziadkowi feldmarszałka Paula von Hinderburga. Nabywca był luteraninem, co wkrótce doprowadziło do konfliktu z miejscowym proboszczem walczącym o egzekwowanie od Brederlowa powinności patronackich. W czasie epidemii dżumy zmarli praktycznie wszyscy mieszkańcy wsi.

W 1799 roku nowym właścicielem Klewek był pochodzący z Bawarii baron Reischach von Reichenstein, który wybudował w 1801 roku na terenie majątku nową rezydencję dworską. 24 lata później dobra należały już do Stanisława Carnevalli, kapitana wojska polskiego.

W 1818 roku wieś liczyła 143 mieszkańców. W 1834 roku pojawia się postać niejakiego Ohlenschlägera. W latach 1842–1848 Klewki stanowiły własność Norwega Petera Thorwalda Lousa. W 1848 roku pozostawił sobie Trękus, a Klewki przekazał bratu Karolowi. Karol w 1852 roku założył folwark Karlberg (Wojtkowizna) i Ernestinenhoehe (Wzgórze Ernestyny, obecne Biedówko). W 1867 majątek objął jego syn Carl, który zbudował nowy pałac, a przy nim założył park z cmentarzem rodowym.

W 1883 roku uruchomiono linię kolejową Olsztyn – Szczytno, która odcięła południową część parku od reszty założenia. Po śmierci Lousa w 1902 roku majątkiem zarządzała Erna Lous z domu Seitz. W tym czasie dobra obejmowały obszar 840 ha. W 1913 roku Klewki nabył Franz Otto. Po jego śmierci wdowa poślubiła gospodarza Fritza Klemma. W 1931 roku zadłużone Klewki zostały zlicytowane. Nowym właścicielem został gospodarz z Płoskini Johannes Hopfner. W tym czasie majątek obejmował obszar 487 ha.

Teren parafii zamieszkiwała przede wszystkim polska ludność. W 1861 roku we wsi mieszkało 200 katolików i 42 ewangelików; 176 osób posługiwało się językiem polskim. Proboszcz Franciszek Woelki (1839) oraz jego następca Franciszek Gahbler (1854) odmawiali wygłaszania kazań po niemiecku. W 1911 roku proboszcz Hieronim Poetsch udostępnił swoją stodołę na wiec polski organizowany przez Władysława Pieniężnego, co naraziło Poetscha na szykany ze strony niemieckich władz.

W czasie plebiscytu w 1920 roku za Polską oddano zaledwie 8 głosów. W 1935 roku wieś była zamieszkana przez 211 katolików. Ostatnim właścicielem majątku był Johannes Hӧpfner. Po zakończeniu II wojny światowej na terenie dawnego majątku założono PGR, który zamknięto w 1992 roku. Po 1945 roku w Klewkach uruchomiono szkołę i przedszkole, działał także sklep. Przez krótki czas nowi mieszkańcy nazywali wieś Radiowem. W 1998 roku Klewki były zamieszkane przez 1074 osoby.

W 2001 roku miejscowość stała się sławna w Polsce za sprawą Bogdana Gasińskiego, zootechnika, który porzucił gospodarstwo w Klewkach po tajemniczym pomorze bydła. Pomór miał pojawić się na skutek działania śmiercionośnego wąglika, który rzekomo hodowali w Klewkach afgańscy talibowie. Inspektorzy ochrony środowiska nie potwierdzili teorii Gasińskiego.

Edukacja

W Klewkach funkcjonuje placówka przedszkolna oraz punkt biblioteczny.

Sport

W miejscowości działa piłkarski klub sportowy LKS Korona Klewki.

Kultura

W Klewkach działa Chór Parafialny im. Elżbiety Gołębiowskiej, wieloletniej organistki w miejscowym kościele. 23 listopada 2014 roku chór obchodził 25-lecie swojej działalności.

Turystyka

• czerwony szlak rowerowy o długości 25,5 km

Przebieg trasy: Olsztyn – Szczęsne – Klewki – Kaborno – Nowa Wieś (gmina Purda) – Kopanki – Łajs – Małszewo

• gospodarstwo agroturystyczne "Wiktor"
• pole kempingowe "Malinowe Wzgórze"

Zabytki

• kościół pw. św. Walentego i św. Rocha konsekrowany w 1720 roku.

W XIX wieku dobudowano drewnianą wieżę. We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny z końca XVIII wieku, późnogotyckim krucyfiks z XVI wieku, ludowa pieta z XVI stulecia, barokowa ambona

• budynek plebanii
• cmentarz parafialny
• kapliczki przydrożne z XIX wieku
• dawny pałac i pozostałości folwarku
• fragmenty parku podworskiego

Ciekawostki

• W Klewkach na tzw. "Malinowym Wzgórzu" latem 2009 roku ekipa filmowców kręciła wybrane sceny do filmu "Kołysanka" (2010) Juliusza Machulskiego.

• Z wsią związana jest Legenda o złotym koniu w Klewkach zawarta w zbiorze bajek i legend Marii Zientary Malewskiej pt. O różnych kłobukach, skarbach i zaklętych zamkach. Opowieść ta bazuje na prastarym ludowym motywie skarbów zakopanych w ziemi, a ukazujących się dobrym ludziom w nagrodę za zacne uczynki.

Zobacz też

• Dzień św. Walentego

W 1765 roku w Klewkach ksiądz Mateusz Ksawery Orłowski powołał jedyne na Warmii bractwo św. Walentego. Bractwo istniało do 1816 roku.

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
purda.pl [12.11.2013]
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, wojewódzka ewidencja zabytków [12.11.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [12.11.2013]
verwaltungsgeschichte.de [12.11.2013]