Spychowo: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | <big>''' Spychowo''' (niem. ''Puppen'', 1945-1960 Pupy) – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[ | + | <big>''' Spychowo''' (niem. ''Puppen'', 1945-1960 Pupy) – [[wieś sołecka]] w Polsce, położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko-mazurskim]], w [[Powiat szczycieński |powiecie szczycieńskim]], w [[Świętajno |gminie Świętajno]]. W latach 1975-1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo olsztyńskie|województwa olsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
| Linia 41: | Linia 41: | ||
=== Dzieje miejscowości === | === Dzieje miejscowości === | ||
| − | Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą [[550. rocznica bitwy pod Grunwaldem]]. | + | Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą [[550. rocznica bitwy pod Grunwaldem]]. |
| − | W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się [[zamek myśliwski]], który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części [[kapitanat szczycieński|kapitanatu szczycieńskiego]]. | + | W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się [[Zamek w Spychowie |zamek myśliwski]], który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części [[kapitanat szczycieński|kapitanatu szczycieńskiego]]. |
| − | Około 1645 roku założono tu | + | Około 1645 roku założono tu kuźnicę hutniczą, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową [[Szczytno]]-[[Pisz]] – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do [[Mysyzniec|Myszyńca]] i dalej do [[Ostrołęka|Ostrołęki]]. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę [[Pupy Zwykłe]], zaś kolei wąskotorowej – [[Pupy Wąskotorowe]]. |
| − | W 1898 roku powołano w Pupach [[ | + | W 1898 roku powołano w Pupach [[Parafia ewangelicka w Pupach|parafię ewangelicką]], zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba [[Parafia pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Spychowie| parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy]]. |
W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach [[Fabryka Kalafonii i Terpentyny w Pupach|Fabrykę Kalafonii i Terpentyny]], wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, [[Stanisław Popowski]] (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) [[lkwim: Jerzy Putrament|Jerzego Putramenta]]. Wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Renata Karwacka]]<ref> http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]</ref>. | W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach [[Fabryka Kalafonii i Terpentyny w Pupach|Fabrykę Kalafonii i Terpentyny]], wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, [[Stanisław Popowski]] (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) [[lkwim: Jerzy Putrament|Jerzego Putramenta]]. Wieś jest siedzibą [[sołectwo|sołectwa]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Renata Karwacka]]<ref> http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]</ref>. | ||
| Linia 59: | Linia 59: | ||
1939 – 1515 osób | 1939 – 1515 osób | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | ===Edukacja=== | ||
| + | W miejscowości funkcjonuje [[Zespół Szkół w Spychowie|zespół szkół]] | ||
| + | <br/> | ||
| + | ===Kultura=== | ||
| + | We wsi działa [[Stowarzyszenie „Przyjazne Spychowo”]]. Zorganizowano tutaj szereg imprez i wydarzeń kulturalnych, m.in.: | ||
| + | *[[lkwim:Mazurski Przegląd Muzyki Biesiadnej i Weselnej - Spychowo 2007|Mazurski Przegląd Muzyki Biesiadnej i Weselnej]] | ||
| + | *[[lkwim:Otwarty Ogólnopolski Turniej Chórów o Miecz Juranda w Spychowie|Ogólnopolski Turniej Chórów o Miecz Juranda]] | ||
| + | *[[lkwim:Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek w Spychowie |Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek]] | ||
| + | *[[lkwim:Plenery Malarskie Malujemy sercem w Spychowie |Plenery Malarskie "Malujemy sercem"]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | === | + | |
| − | W miejscowości | + | ===Gospodarka=== |
| + | We wsi znajduje się siedziba [[Nadleśnictwo Spychowo}nadleśnictwa]]. | ||
| + | <br/> | ||
| + | |||
| + | ===Przyroda=== | ||
| + | W pobliżu miejscowości znajduje się [[[Rezerwat Pupy |Rezerwat Przyrody Pupy]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
=== Zabytki: === | === Zabytki: === | ||
| − | *[[lkwim:Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Spychowie|Kościół | + | *[[lkwim:Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Spychowie|Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy]] z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza |
| − | *Dawny budynek [[ | + | *Dawny budynek [[Plebania w Spychowie|plebanii]] z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia |
*Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty | *Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty | ||
| − | *Dawny [[ | + | *Dawny [[Cmentarz ewangelicki w Spychowie|cmentarz ewangelicki]] za wsią |
*Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda | *Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda | ||
| + | <br/> | ||
| + | ===Turystyka=== | ||
| + | *[[Szlak im. Melchiora Wańkowicza: Sorkwity - Rezerwat Sosna Królewska |Szlak im. Melchiora Wańkowicza]] – przebieg trasy: [[Sorkwity]] – [[Jezioro Lampackie]] – [[Maradki]] – [[Jezioro Piłakno]] – [[Jezioro Borówko]] – [[Bieńki]] – [[Gant]] – [[Krawno]] – [[Babięta]] – [[Jezioro Zyzdrój]] – Spychowo – [[Jezioro Kierwik]] – [[Jezioro Uplik]] – [[Zgon]] – [[Rezerwat Sosna Królewska]]. | ||
| + | *Spływ kajakowy szlakiem wodnym [[Rzeka Krutynia|rzeki Krutyni]] na odcinku: Spychowo - [[Krutyń]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
| Linia 92: | Linia 113: | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | + | [[Kategoria: Powiat szczycieński]] | |
| − | + | [[Kategoria: Świętajno (gmina wiejska)]] | |
| − | + | [[Kategoria: Wsie sołeckie]] | |
| − | + | [[Kategoria: 1501-1600]] | |
| − | [[Kategoria: | ||
| − | [[ | ||
Wersja z 09:47, 24 sie 2014
| Spychowo | |
| | |
| Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem Kościół w Spychowie przed 1945 rokiem
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | szczycieński |
| Gmina | Świętajno |
| Liczba ludności (2010) | 1 373 [1] |
| Strefa numeracyjna | (+48) 89 |
| Kod pocztowy | 12-140 |
| Tablice rejestracyjne | NSZ |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Spychowo | |
| Położenie na mapie Polski  Spychowo | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Spychowo (niem. Puppen, 1945-1960 Pupy) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Świętajno. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
Spis treści
[ukryj]Charakterystyka fizjograficzna
Wieś położona jest 10 km na wschód od Świętajna, na wschodnim skraju Puszczy Piskiej, nad Jeziorem Spychowskim i w pobliżu Jeziora Kierwik, które łączy Struga Spychowska. Przez Spychowo przebiega droga krajowa nr 59. Znajduje się tu również stacja kolejowa na linii Olsztyn-Ełk.
Dzieje miejscowości
Nazwa wsi pochodzi od staropruskiego pupele – bób, groch, z kolei niemieckie ‘puppen’ oznacza ‘lalki’. Po II wojnie światowej nazwę niemiecką dość niefrasobliwie spolszczono na Pupy. Z inicjatywy mieszkańców w 1960 roku nazwę wsi zmieniono na Spychowo. Błędne jest zatem kojarzenie tej miejscowości z sienkiewiczowskim Spychowem, choć pomysł wyboru takiej nazwy wziął się właśnie z Krzyżaków – na co wpływ miała również obchodzona wówczas z wielką pompą 550. rocznica bitwy pod Grunwaldem.
W drugiej połowie XV wieku nad Jezioren Spychowskim znajdował się zamek myśliwski, który jeszcze pod koniec XVI wieku był ponoć jednym z najpiękniejszych tego rodzaju budowli w Prusach. Około 1684 roku znajdowała się tu siedziba administracji leśnej wschodniej części kapitanatu szczycieńskiego. Około 1645 roku założono tu kuźnicę hutniczą, lecz została zburzona już około 1660 roku; poza tym działały tu smolarnie, węglarnie i dziegciarnie. To właśnie wokół nich rozwinęła się osada. Już przed 1740 rokiem była tu szkoła, a później również karczma. Pierwszy nadział gruntów datuje się na rok 1787, kiedy to trzem osadnikom zapisano ponad 3 łany w ramach osadnictwa szkatułowego. Pięć lat później było tu już 8 gospodarstw, a w połowie następnego stulecia wieś liczyła 29 gospodarstw i obejmowała 5,5 łanu. Rozwój wsi przyspieszył pod koniec XIX wieku, gdy wybudowano (1884) linię kolejową Szczytno-Pisz – zaczęły powstawać liczne tartaki. W 1916 roku otworzono tu stację wyjściową kolejki wąskotorowej do Myszyńca i dalej do Ostrołęki. Stacja kolejowa linii Szczytno-Pisz nosiła nazwę Pupy Zwykłe, zaś kolei wąskotorowej – Pupy Wąskotorowe. W 1898 roku powołano w Pupach parafię ewangelicką, zaś w latach 1903-1905 zbudowano kościół. Obecnie jest to siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W latach 1950-1954 na miejscu starego tartaku wybudowano w Pupach Fabrykę Kalafonii i Terpentyny, wokół której powstało niewielkie osiedle mieszkaniowe. W aferę korupcyjną związaną z działalnością tego zakładu zamieszany był słynny leśniczy z Prania, Stanisław Popowski (1922-1983); wyroku uniknął dzięki wstawiennictwu wpływowego pisarza (i częstego gościa w Praniu) Jerzego Putramenta. Wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Renata Karwacka[2].
Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych okresach:
1787 – 3 gospodarstwa
1792 – 8 gospodarstw
1818 – 82 osoby, 13 gospodarstw
1858 – 192 osoby, 29 gospodarstw
1939 – 1515 osób
Edukacja
W miejscowości funkcjonuje zespół szkół
Kultura
We wsi działa Stowarzyszenie „Przyjazne Spychowo”. Zorganizowano tutaj szereg imprez i wydarzeń kulturalnych, m.in.:
- Mazurski Przegląd Muzyki Biesiadnej i Weselnej
- Ogólnopolski Turniej Chórów o Miecz Juranda
- Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek
- Plenery Malarskie "Malujemy sercem".
Gospodarka
We wsi znajduje się siedziba [[Nadleśnictwo Spychowo}nadleśnictwa]].
Przyroda
W pobliżu miejscowości znajduje się [[[Rezerwat Pupy |Rezerwat Przyrody Pupy]].
Zabytki:
- Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z początku XX wieku; surowa bryła, skromny wystrój wnętrza
- Dawny budynek plebanii z początków XX wieku, z czerwonej cegły; obecnie ośrodek zdrowia
- Budynek szkoły z 1931 roku, murowana z cegły, kamienne fundamenty
- Dawny cmentarz ewangelicki za wsią
- Częściowo zachowane budownictwo drewniane, m.in. chałupy nr 7, 9, 11, 22, 26 na ul. Juranda
Turystyka
- Szlak im. Melchiora Wańkowicza – przebieg trasy: Sorkwity – Jezioro Lampackie – Maradki – Jezioro Piłakno – Jezioro Borówko – Bieńki – Gant – Krawno – Babięta – Jezioro Zyzdrój – Spychowo – Jezioro Kierwik – Jezioro Uplik – Zgon – Rezerwat Sosna Królewska.
- Spływ kajakowy szlakiem wodnym rzeki Krutyni na odcinku: Spychowo - Krutyń.
Bibliografia:
- Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. 1-2, Olsztyn 2011.
- Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Świętajno, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, s. 38-43.
- Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
- Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Nowotka Marek, Dlaczego Spychowo? Krótka historia nazwy wsi na marginesie niepublikowanego artykułu Gustawa Leydinga „Wojna o Pupy”, Rocznik Mazurski, t. 15, 2011, s. 159-171.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Ramm Jerzy, Fabryka Kalafonii i Terpentyny, [w:]Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962, s. 353-357.
- Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
- Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 29.08.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/ortelsburg.html [data dostępu: 29.08.2013]
- Wojewódzka Ewidencja Zabytków: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu: 29.08.2013]
Przypisy
- Skocz do góry ↑ Łącznie Spychowo, Bystrz, Kierwik, Niedźwiedzi Kąt, Spychowski Piec,Spychówko, Szklarnia
- Skocz do góry ↑ http://swietajno-ug.wwm.pl/cms2/content/view/2/3/ [data dostępu: 10.09.2013]
