Krutyń

Krutyń
Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	mrągowski
Gmina	Piecki
Sołectwo	Krutyń
Liczba ludności (2010)	270
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Tablice rejestracyjne	NMR
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Krutyń
Położenie na mapie Polski Krutyń
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Krutyń (niem. Krutinnen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie mrągowskim, w gminie Piecki. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 270 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Leszek Krysiak.

Położenie

Miejscowość położona jest w centrum Mazurskiego Parku Krajobrazowego nad rzeką Krutynią, w odległości ok. 9 km od Rucianego-Nidy.

Dzieje miejscowości

Na obszarze dzisiejszej wsi ok. 1500 r. lokowano osadę myśliwską. Nazwa Krutyń pochodzi jeszcze z czasów dawnych Prusów. "Crotin", "Kritina" oznaczało rzekę wartką i krętą. Na terenie osady powstał zameczek myśliwski. W 1527 r. schronił się w nim książę Albrecht w czasie panującej w Prusach Wschodnich dżumy. Mimo iż położenie zameczka nie zostało odnotowane na mapie Prus z 1576 r., to w kolejnych wiekach pojawiały się informacje o jego funkcjonowaniu. W latach 20. XVII w. przebywali w nim: elektor brandenburski i książę pruski – Jerzy Wilhelm. Ok. 1651 r. zameczek był siedzibą nadleśniczego, do którego obowiązków należało nadzorowanie wszystkich lasów państwowych w obwodzie starostwa sześcieńskiego. W tym samym roku powstała tu osada robotnicza, której ludność pracowała w smolarniach, dziegciarniach, budach potażowych.

W 1874 r. Krutyń została wydzielona spod administracji leśnej. Zabudowa wsi skupiła się na lewym brzegu rzeki, a nadleśnictwo pozostało na prawym (obok dawnej stanicy myśliwskiej). Krutyń należała początkowo do parafii w Nawiadach, a od 1846 do Ukty.

Liczba ludności i dymów w poszczególnych latach:

• 1785 r. – 16 dymów

• 1815 r. – 27 dymów, 151 mieszkańców

• 1838 r. – 50 dymów, 319 mieszkańców

• 1939 r. – 436 mieszkańców

Kultura

Od 1990 r. w Krutyni organizowane są Rozmowy Mazurskie – seminaria poświęcone historii, kulturze i literaturze regionu. Lokalną atrakcją jest Muzeum Ziemi Warmińskiej, które mieści się w XIX-wiecznej stodole.

Religia

We wsi znajduje się stacja kaznodziejska parafii ewangelicko–augsburskiej w Mrągowie.

Szkolnictwo

Pierwszą szkołę w Krutyni założono w 1740 r. W 1935 r. funkcjonowała tu trzyklasowa szkoła, do której uczęszczało 120 dzieci również z Krutyńskiego Piecka i Zielonego Lasku. Obecnie w dalszym ciągu znajduje się tu szkoła podstawowa, która może pochwalić się m.in. teatrem lalkowo-żywoplanowym Cudaczek-Krutyniaczek.

Turystyka

W Krutyni znajdują się liczne pensjonaty i domki letniskowe oraz stanica wodna. Krutyń już przed II wojną światową należała do miejscowości turystyczno–wypoczynkowych. Wówczas znajdowały się tu cztery pensjonaty oraz liczne kwatery prywatne. Dzisiaj także stanowi miejscowość turystyczną, leży na szlaku wodnym Krutyni, który zalicza się do klasy CL, czyli jest dostępny dla wszystkich. Na szlaku wodnym Krutyni organizuje się spływy kajakowe, biegnące przez Mazurski Park Krajobrazowy, w tym 11 rezerwatów przyrody. Do najbliżej położonych rezerwatów zaliczyć można: "Zakręt" i Rezerwat rzeki Krutyni.

Ludzie związani z miejscowością

• Karol Małłek (1898–1969) – nauczyciel, działacz społeczny, pisarz i folklorysta
• Tadeusz Willan (ur. 1932) – dziennikarz, prozaik i tłumacz, redaktor naczelny biuletyny "Masurische Storchenpost", prezes Stowarzyszenia Mazurskiego
• w 1963 r. wakacje w Krutyni spędził noblista John Steinbeck
• w 1934 r. wieś odwiedził Melchior Wańkowicz – wspominał później o wakacjach na Mazurach w książce "Na tropach Smętka"

Zabytki

• drewniana zabudowa wiejska z XIX w. i XX w
• w pobliżu miejscowości znajdują się pomniki przyrody para drzew "Zakochana Para" i "Mazurski Dąb Bartny"

Galeria zdjęć

• 

  Muzeum Przyrodnicze.
  Fot. Mieczysław Kalski
• 

  Spływ kajakowy rzeką Krutynią.
  Źródło: www.krutynia.com.pl [14.11.2013]
• 

  Krutyń na starych pocztówkach.
  Źródło: www.ospkrutyn.pl [12.09.2013]

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Bibliografia

Kujawski Wojciech,Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2006.
Mrągowo. Z dziejów miasta i okolic, pod red. Andrzeja Wakara, Olsztyn 1975.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. IV, Warszawa 1883.
Strona OSP Krutyń [12.09.2013]
Strona Krutyni [14.11.2013]
Moje Mazury [14.11.2013]
Wrota Warmii i Mazur [10.09.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2014]