Marcin Giersz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Bibliografia) |
|||
| Linia 21: | Linia 21: | ||
}} | }} | ||
| − | '''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu - [[Giżycko| Giżycko]]), mazurski nauczyciel, pisarz i wydawca, działacz luterański. | + | '''Marcin Giersz''', także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w [[Kowalki|Kowalkach]], [[powiat gołdapski]], zm. 25 marca 1895 w Lecu - [[Giżycko| Giżycko]]), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, redaktor i wydawca, tłumacz , działacz luterański. |
| + | == Szkoła i wykształcenie == | ||
| + | Marcin Gerss zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w [[Grabowo (gmina Gołdap)|Grabowie]], następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Gerss ukończył w 1828 roku. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | ==Praca== | |
| + | Pracował jako nauczyciel w szkołach w: [[Mikołajki|Mikołajkach]] (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), [[Szestno|Szestnie]] (1835 r., rektor szkoły) i [[Sterławki Wielkie|Sterławkach Wielkich]] pod [[Giżycko|Giżyckiem]] (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | == Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna == | |
| + | W młodości kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter". | ||
| − | + | Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z [[lkwim:Wojciech Kętrzyński|Wojciechem Kętrzyńskim]] (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej. | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("[[Przyjaciel Ludu Łecki]]"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", wydawcą [[Kalendarz Królewsko-Prusko-Ewangelicki|"Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego"]] i "[[Gazeta Lecka|Gazety Leckiej]]". Wydawał w języku polskim kalendarze i śpiewniki. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. | |
| − | *Giersz pochodził z rodziny chłopskiej. | + | |
| + | Był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za [[Mazur |Mazura]]. Działał przeciwko [[Gustaw Gizewiusz |Gizewiuszowi]]. W publikowanych utworach zacierał granice między Polakami i Niemcami. W ten sposób rozwijał również język polski na [[Mazury |Mazurach]]. Publikował bowiem utwory Kochanowskiego, Reja, [[lkwim:Ignacy Krasicki |Ignacego Krasickiego]] czy Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Giersza nie potępiał [[lkwim: Wojciech Kętrzyński |Wojciech Kętrzyński]]. | ||
| + | |||
| + | Marcin Giersz zmarł 25 marca 1895 w ówczesnym Lecu - [[Giżycko |Giżycku]]. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | == Ciekawostki == | ||
| + | *Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej. | ||
*Znał 12 języków. | *Znał 12 języków. | ||
| + | *Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią. | ||
*Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. [[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniewa Chojnowskiego]], poety, krytyka i historyka literatury. | *Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. [[lkwim:Zbigniew Chojnowski |Zbigniewa Chojnowskiego]], poety, krytyka i historyka literatury. | ||
| + | *W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej". | ||
| − | |||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
| − | Oracki Tadeusz,''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla | + | #Chojnowski Zbigniew, ''Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60. |
| − | + | #Jasiński Grzegorz, ''Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008. | |
| + | #Oracki Tadeusz, ''Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku)'', Warszawa 1963, s. 84-85. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | *Hałun K., ''Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki"'', "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215. | ||
| + | *Kruk Erwin, ''Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej")'', [w:] ''Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza'', praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78. | ||
| + | *Żółtowska-Sikora Magdalena, ''"Ićta oba w zakład ia iest niedzi wamni". Wokół nieznanego rękopisu Adolfa Linkera ze wsi Kożuchy pod Białą Piską'', "Literatura Ludowa" 2014, nr 1, s. 15-28. | ||
| + | *[http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Giersz pl.wikipedia.org] [22.12.2013] | ||
[[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Działacze społeczni|Giersz, Marcin]] | ||
[[Kategoria: Nauczyciele i dyrektorzy placówek|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Nauczyciele i dyrektorzy placówek|Giersz, Marcin]] | ||
[[Kategoria: Wydawcy|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Wydawcy|Giersz, Marcin]] | ||
| + | [[Kategoria: Pisarze i poeci|Giersz, Marcin]] | ||
| + | [[Kategoria: Tłumacze|Giersz, Marcin]] | ||
[[Kategoria: Powiat gołdapski|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Powiat gołdapski|Giersz, Marcin]] | ||
[[Kategoria: Gołdap (gmina miejsko-wiejska)|Giersz, Marcin]] | [[Kategoria: Gołdap (gmina miejsko-wiejska)|Giersz, Marcin]] | ||
Wersja z 07:16, 30 wrz 2014
| Marcin Giersz | |
| | |
 Książka o Marcinie Gierszu, źródło: www.giżycko.pl, 12.09.2013.
| |
| Data i miejsce urodzenia | 23 październik 1808 r. Kowalki |
| Data i miejsce śmierci | 25 marca 1895 r. Lec (Giżycko) |
Marcin Giersz, także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, powiat gołdapski, zm. 25 marca 1895 w Lecu - Giżycko), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, redaktor i wydawca, tłumacz , działacz luterański.
Spis treści
Szkoła i wykształcenie
Marcin Gerss zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w Grabowie, następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Gerss ukończył w 1828 roku.
Praca
Pracował jako nauczyciel w szkołach w: Mikołajkach (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), Szestnie (1835 r., rektor szkoły) i Sterławkach Wielkich pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.
Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna
W młodości kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter".
Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z Wojciechem Kętrzyńskim (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.
Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("Przyjaciel Ludu Łecki"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", wydawcą "Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego" i "Gazety Leckiej". Wydawał w języku polskim kalendarze i śpiewniki. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za Mazura. Działał przeciwko Gizewiuszowi. W publikowanych utworach zacierał granice między Polakami i Niemcami. W ten sposób rozwijał również język polski na Mazurach. Publikował bowiem utwory Kochanowskiego, Reja, Ignacego Krasickiego czy Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Giersza nie potępiał Wojciech Kętrzyński.
Marcin Giersz zmarł 25 marca 1895 w ówczesnym Lecu - Giżycku.
Ciekawostki
- Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
- Znał 12 języków.
- Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.
- Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. Zbigniewa Chojnowskiego, poety, krytyka i historyka literatury.
- W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".
Bibliografia
- Chojnowski Zbigniew, Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
- Jasiński Grzegorz, Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
- Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku), Warszawa 1963, s. 84-85.
Zobacz też
- Hałun K., Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki", "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
- Kruk Erwin, Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej"), [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.
- Żółtowska-Sikora Magdalena, "Ićta oba w zakład ia iest niedzi wamni". Wokół nieznanego rękopisu Adolfa Linkera ze wsi Kożuchy pod Białą Piską, "Literatura Ludowa" 2014, nr 1, s. 15-28.
- pl.wikipedia.org [22.12.2013]
- Strony zawierające wywołania szablonów z parametrami o takich samych nazwach
- Działacze społeczni
- Nauczyciele i dyrektorzy placówek
- Wydawcy
- Pisarze i poeci
- Tłumacze
- Powiat gołdapski
- Gołdap (gmina miejsko-wiejska)
- Powiat giżycki
- Giżycko
- Powiat mrągowski
- Mikołajki (gmina miejsko-wiejska)
- Mrągowo (gmina wiejska)
- 1801-1918
