Węgielsztyn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja zweryfikowana] | [wersja zweryfikowana] |
| Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }}<br/> |
| − | < | + | ''' Węgielsztyn''' (niem. ''Engelstein'') – wieś sołecka położona w [[Województwo warmińsko-mazurskie| województwie warmińsko–mazurskim]], w [[Powiat węgorzewski |powiecie węgorzewskim]], w [[Węgorzewo (gmina miejsko-wiejska)|gminie Węgorzewo]]. W latach 1975–1998 miejscowość [[Podział administracyjny |administracyjnie]] należała do [[Województwo suwalskie|województwa suwalskiego]]. W 2010 r. liczyła 380 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje [[Waldemar Piechocki]]<ref>[http://gmina.wegorzewo.sisco.info/?id=367/ Strona Gminy Węgorzewo] [30.08.2013]</ref>. |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
| − | == | + | ==Położenie== |
| − | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu | + | Wieś położona jest w północnej części [[Kraina Wielkich Jezior Mazurskich|Krainy Wielkich Jezior Mazurskich]], na [[Pojezierze Giżycko-Węgorzewskie|Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim]], 9 km na zachód od [[Węgorzewo| Węgorzewa]], na wschodnim brzegu [[Jezioro Węgielsztyńskie|Jeziora Węgielsztyńskiego]]. |
<br/> | <br/> | ||
| − | + | ==Dzieje miejscowości == | |
| − | Na południe od wsi, na wzgórzu | + | Na południe od wsi, na wzgórzu znajdują się stosunkowo nieźle zachowane pozostałości po grodzisku [[Prusowie|Prusów]]. |
| − | Osada była wzmiankowana już w roku 1400. Przywilej wystawiony został w 1406 roku na 60 łanów, z których sześć otrzymał sołtys Jan Klingenbach, a kolejne cztery przeznaczono dla kościoła. Węgielsztyn jest drugą | + | Osada była wzmiankowana już w roku 1400. Przywilej wystawiony został w 1406 roku na 60 łanów, z których sześć otrzymał sołtys Jan Klingenbach, a kolejne cztery przeznaczono dla kościoła. Węgielsztyn jest drugą po [[Rydzówka|Rydzówce]] najstarszą wsią w powiecie węgorzewskim. Nazwa wsi prawdopodobnie jest kalką z języka Prusów, choć lokalna legenda mówi, że stojący w lesie na kamieniu anioł miał wskazać drwalom miejsce budowy kościoła i wsi, stąd też ''Egelstein'' – Anielski Kamień; w przywileju lokacyjnym nazwa brzmiała ''Engilesteyn''. |
| − | W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do | + | W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do Węgorzewa). Dzięki swemu odosobnionemu położeniu (półwysep, okoliczne wzgórza) wieś była jedną z niewielu w regionie, której nie dotknęła epidemia dżumy z początków XVIII wieku. Znajdował się tu państwowy młyn. W XVII wieku wieś powiększyła się do prawie 70 łanów, a następnym stuleciu miała ponad 70 łanów, zaś w połowie XIX wieku obejmowała 62 łany. W roku 1858 miejscowość liczyła 728 mieszkańców, a w maju 1939 roku Węgielsztyn zamieszkiwały 592 osoby. |
| − | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] pierwszym wójtem w Węgielsztynie był [[Kazimierz Bogiński]] (1945); dość szybko zorganizowano tu również [[Gminna Rada Narodowa w Węgielsztynie|Gminną Radę Narodową]]. Powołana w 1945 roku gmina była wprawdzie najmniejsza w powiecie, jednak miała duży procent użytków rolnych (76%). W 1946 roku powstała we wsi samodzielna spółdzielnia spożywców | + | Po [[II wojna światowa na Warmii i Mazurach|II wojnie światowej]] pierwszym wójtem w Węgielsztynie był [[Kazimierz Bogiński]] (1945); dość szybko zorganizowano tu również [[Gminna Rada Narodowa w Węgielsztynie|Gminną Radę Narodową]]. Powołana w 1945 roku gmina była wprawdzie najmniejsza w powiecie, jednak miała duży procent użytków rolnych (76%). W 1946 roku powstała we wsi samodzielna spółdzielnia spożywców (jako jedna z pierwszych w powiecie); powołano również młodzieżową drużynę pożarniczą, a także utworzono świetlicę. W 1954 roku powstało w Węgielsztynie jedno z nielicznych w powiecie kin wiejskich. Z kolei dla założonego we wsi klubu „Ruchu” mieszkańcy wybudowali siedzibę w czynie społecznym. |
| − | + | Kościół we wsi wybudowano na początku XV wieku. W okresach zagrożenia spełniał rolę warowni dla okolicznej ludności (najazd Tatarów w 1657 r.). Parafia najpierw katolicka, później [[Parafia ewangelicka w Węgielsztynie|ewangelicka]] – obejmowała wsie: [[Biedaszki]], [[Brzozowo]], [[Dąbrówka Mała]], [[Guja]], [[Klimki]], [[Perły]], [[Przystań]], [[Rydzówka]], [[Stawki]] i [[Wesołowo]]. W 1740 roku w parafii było 1245 Polaków i 510 Niemców, lecz po upływie stulecia rejestr kościelny wykazał jedynie 77 Polaków na 3342 Niemców, a w 1896 roku nie było już w parafii żadnych Polaków. Od 1946 roku kościół w Węgielsztynie jest siedzibą katolickiej [[Parafia pw. św. Józefa w Węgielsztynie| parafii pw. św. Józefa]]. | |
| − | Kościół we wsi wybudowano na początku XV wieku. W okresach zagrożenia spełniał | ||
Szkoła we wsi powstała w pierwszej połowie XVI wieku. W 1858 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, a uczęszczało 101 dzieci. W 1935 roku było w niej 104 uczniów oraz dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ([[Julia Folejewska]]) w 1946 roku jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. | Szkoła we wsi powstała w pierwszej połowie XVI wieku. W 1858 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, a uczęszczało 101 dzieci. W 1935 roku było w niej 104 uczniów oraz dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono ([[Julia Folejewska]]) w 1946 roku jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas. | ||
| + | Od 1945 roku Węgielsztyn był siedzibą [[Gmina Węgielsztyn|gminy]], w latach 1954–1972 gromady, a następnie do roku 1976 ponownie siedzibą gminy. W 1945 roku gmina obejmowała siedem sołectw, zaś w 1972 roku gromada – pięć sołectw (Brzozowo, Guja, [[Karłowo]], Stawki i Węgielsztyn). W 1972 roku w skład sołectwa Węgielsztyn wchodziły wsie: [[Klikucie]], [[Kraski]] i Węgielsztyn. Obecnie obok Węgielsztyna do sołectwa należy wieś [[Różewiec]]. | ||
| + | [[File:Kościół św. Józefa w Węgielsztynie.jpg|thumb|290px|Kościół św. Józefa w Węgielsztynie [http://commons.wikimedia.org/wiki/File:W%C4%99gielsztyn_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_003.JPG/ Wikimedia] [12.11.2013]]] | ||
| − | + | ==Szkolnictwo== | |
| − | [[ | + | *[[Szkoła Podstawowa w Węgielsztynie|szkoła podstawowa]] |
| − | |||
| − | == | + | == Religia == |
| − | + | We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej. | |
| − | == | + | == Zabytki== |
| − | + | *[[Kościół pw. św. Józefa w Węgielsztynie|kościół]] późnogotycki z XV wieku, odnowiony w 1771 roku, z wieżą (32 m) dobudowaną na początku XVIII wieku; ołtarz barokowy, bogato zdobiona ambona z XVI wieku | |
| + | *drewniana chałupa (nr 10) z końca XVIII wieku | ||
| + | *[[Grodzisko w Węgielsztynie |grodzisko]], wzgórze (123 m n.p.m.) ze śladami pruskiego grodziska | ||
| − | + | ==Ludzie związani z miejscowością== | |
| − | + | *[[Jan Tortyłowicz-Batocki]] (1500–1570) – jeden z najwybitniejszych propagatorów luteranizmu na [[Mazury|Mazurach]]; w latach 1537–1543 proboszcz [[Parafia ewangelicka w Węgorzewie|parafii w Węgorzewie]], a następnie w Węgielsztynie | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | *[[Jan Tortyłowicz-Batocki]] ( | ||
| − | |||
| − | + | == Bibliografia== | |
| − | #Grzegorz | + | #Białuński Grzegorz, ''Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie)'', Olsztyn 2002. |
| − | #Tomasz | + | #Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, ''Warmia. Mazury'', Białystok 1998. |
#''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | #''Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany'', red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008. | ||
| − | #Mieczysław | + | #Orłowicz Mieczysław, ''Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii'', na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991. |
| − | #Andrzej | + | #Rzempołuch Andrzej, ''Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich'', Olsztyn 1992. |
| − | #Andrzej | + | #Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, ''Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu'', Olsztyn 1968. |
| − | # | + | #[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/miejsc_w.display?p_id=6148&p_token=0.9228644374860763/ Bank Danych Lokalnych GUS] [30.07.2013] |
| − | # | + | #[http://www.verwaltungsgeschichte.de/angerburg.html/ Deutsche Verwaltungsgeschichte] [30.07.2013] |
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
Wersja z 07:12, 1 gru 2014
| Węgielsztyn | |
| | |
![Jezioro Węgielsztyńskie Wikimapia [12.11.2013]](/index.php/Plik:Wegiel.jpg) Jezioro Węgielsztyńskie Wikimapia [12.11.2013]
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | węgorzewski |
| Gmina | Węgorzewo |
| Liczba ludności (2010) | 380 |
| Strefa numeracyjna | (+48) 87 |
| Kod pocztowy | 11-600 |
| Tablice rejestracyjne | NWE |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Węgielsztyn | |
| Położenie na mapie Polski  Węgielsztyn | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Węgielsztyn (niem. Engelstein) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Węgorzewo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 r. liczyła 380 mieszkańców. Funkcję sołtysa sprawuje Waldemar Piechocki[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, 9 km na zachód od Węgorzewa, na wschodnim brzegu Jeziora Węgielsztyńskiego.
Dzieje miejscowości
Na południe od wsi, na wzgórzu znajdują się stosunkowo nieźle zachowane pozostałości po grodzisku Prusów.
Osada była wzmiankowana już w roku 1400. Przywilej wystawiony został w 1406 roku na 60 łanów, z których sześć otrzymał sołtys Jan Klingenbach, a kolejne cztery przeznaczono dla kościoła. Węgielsztyn jest drugą po Rydzówce najstarszą wsią w powiecie węgorzewskim. Nazwa wsi prawdopodobnie jest kalką z języka Prusów, choć lokalna legenda mówi, że stojący w lesie na kamieniu anioł miał wskazać drwalom miejsce budowy kościoła i wsi, stąd też Egelstein – Anielski Kamień; w przywileju lokacyjnym nazwa brzmiała Engilesteyn.
W 1540 roku we wsi mieszkało 27 rodzin. Do roku 1601 w Węgielsztynie odbywał się jarmark (później przeniesiony do Węgorzewa). Dzięki swemu odosobnionemu położeniu (półwysep, okoliczne wzgórza) wieś była jedną z niewielu w regionie, której nie dotknęła epidemia dżumy z początków XVIII wieku. Znajdował się tu państwowy młyn. W XVII wieku wieś powiększyła się do prawie 70 łanów, a następnym stuleciu miała ponad 70 łanów, zaś w połowie XIX wieku obejmowała 62 łany. W roku 1858 miejscowość liczyła 728 mieszkańców, a w maju 1939 roku Węgielsztyn zamieszkiwały 592 osoby.
Po II wojnie światowej pierwszym wójtem w Węgielsztynie był Kazimierz Bogiński (1945); dość szybko zorganizowano tu również Gminną Radę Narodową. Powołana w 1945 roku gmina była wprawdzie najmniejsza w powiecie, jednak miała duży procent użytków rolnych (76%). W 1946 roku powstała we wsi samodzielna spółdzielnia spożywców (jako jedna z pierwszych w powiecie); powołano również młodzieżową drużynę pożarniczą, a także utworzono świetlicę. W 1954 roku powstało w Węgielsztynie jedno z nielicznych w powiecie kin wiejskich. Z kolei dla założonego we wsi klubu „Ruchu” mieszkańcy wybudowali siedzibę w czynie społecznym.
Kościół we wsi wybudowano na początku XV wieku. W okresach zagrożenia spełniał rolę warowni dla okolicznej ludności (najazd Tatarów w 1657 r.). Parafia najpierw katolicka, później ewangelicka – obejmowała wsie: Biedaszki, Brzozowo, Dąbrówka Mała, Guja, Klimki, Perły, Przystań, Rydzówka, Stawki i Wesołowo. W 1740 roku w parafii było 1245 Polaków i 510 Niemców, lecz po upływie stulecia rejestr kościelny wykazał jedynie 77 Polaków na 3342 Niemców, a w 1896 roku nie było już w parafii żadnych Polaków. Od 1946 roku kościół w Węgielsztynie jest siedzibą katolickiej parafii pw. św. Józefa.
Szkoła we wsi powstała w pierwszej połowie XVI wieku. W 1858 roku pracowało w niej dwóch nauczycieli, a uczęszczało 101 dzieci. W 1935 roku było w niej 104 uczniów oraz dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono (Julia Folejewska) w 1946 roku jako jedną z pierwszych w powiecie; w połowie lat 60. obejmowała ona osiem klas.
Od 1945 roku Węgielsztyn był siedzibą gminy, w latach 1954–1972 gromady, a następnie do roku 1976 ponownie siedzibą gminy. W 1945 roku gmina obejmowała siedem sołectw, zaś w 1972 roku gromada – pięć sołectw (Brzozowo, Guja, Karłowo, Stawki i Węgielsztyn). W 1972 roku w skład sołectwa Węgielsztyn wchodziły wsie: Klikucie, Kraski i Węgielsztyn. Obecnie obok Węgielsztyna do sołectwa należy wieś Różewiec.
Szkolnictwo
Religia
We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej.
Zabytki
- kościół późnogotycki z XV wieku, odnowiony w 1771 roku, z wieżą (32 m) dobudowaną na początku XVIII wieku; ołtarz barokowy, bogato zdobiona ambona z XVI wieku
- drewniana chałupa (nr 10) z końca XVIII wieku
- grodzisko, wzgórze (123 m n.p.m.) ze śladami pruskiego grodziska
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Tortyłowicz-Batocki (1500–1570) – jeden z najwybitniejszych propagatorów luteranizmu na Mazurach; w latach 1537–1543 proboszcz parafii w Węgorzewie, a następnie w Węgielsztynie
Bibliografia
- Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
- Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
- Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
- Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
- Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
- Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
- Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
- Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Przypisy
- ↑ Strona Gminy Węgorzewo [30.08.2013]
