Bezledy: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
| Linia 29: | Linia 29: | ||
|www = | |www = | ||
}} | }} | ||
| − | ''' Bezledy ''' (niem. ''Beisleiden'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], w [[Bartoszyce (gmina wiejska)|gminie Bartoszyce]]. W latach | + | ''' Bezledy ''' (niem. ''Beisleiden'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat bartoszycki|powiecie bartoszyckim]], w [[Bartoszyce (gmina wiejska)|gminie Bartoszyce]]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego. |
| − | + | Bezledy w 2010 r. liczyły 1077 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Bezledy, [[Kisity]], [[Głomno]], [[Karolewko]], [[Kromarki]], [[Ganitajny]], [[Lejdy]], [[Styligi]], [[Molwity]], [[Piergozy]], [[Piersele]], [[Solno]], [[Wola (gmina Bartoszyce)|Wola]], [[Wysieka]] i [[Żardyny]]. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Wiesław Błachnio]]<ref>[http://gmina-bartoszyce.pl/wykaz-soltysow/ gmina-bartoszyce.pl] [05.03.2014]</ref>. | |
<br/><br/> | <br/><br/> | ||
| − | |||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Równina Sępopolska| | + | Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na [[Równina Sępopolska|Równinie Sępopolskiej]], nad strumykiem Bezleda, 9 km na północny zachód od [[Bartoszyce|Bartoszyc]]. Przebiega przez nią droga krajowa nr 51. Znajduje się tu przejście graniczne z [[Obwód kaliningradzki|obwodem kaliningradzkim]]. Na południe od wsi położona jest [[Zamkowa Góra (Bezledzkie Grodzisko)|Zamkowa Góra]] o wysokości 106 m n.p.m. |
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | [[File:Pałac w Bezledach w początkach XX wieku.jpg|thumb|250 px|left|Pałac w Bezledach w początkach XX | + | [[File:Pałac w Bezledach w początkach XX wieku.jpg|thumb|250 px|left|Pałac w Bezledach w początkach XX w.]]Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa [[Zakon Krzyżacki|Zakonu Krzyżackiego]]. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z drugiej poł. XIII w., gdy wznosił się tu [[Prusowie|pruski]] gród na Zamkowej Górze. Po zdobyciu przez Zakon został on umocniony i w 1274 r. obronił się przed oblężeniem [[Jaćwingowie|Jaćwingów]] dowodzonych przez [[Skomand|Skomanda]]. |
| − | + | Nazwa wsi wywodzi się z języka pruskiego: ''baisus'' (wstrętny) i ''laydis'' (glina). | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | W późniejszym czasie powstał tu majątek szlachecki o powierzchni 20 łanów, który w poł. XV w. należał do [[Filip z Bezled|Filipa z Bezled]], członka [[Związek Pruski|Związku Pruskiego]]. | |
| − | + | W następnych stuleciach tutejszy majątek znacznie się powiększył i pod koniec XIX w. obok [[Dzikowo Iławeckie|Dzikowa]] był największym na terenie powiatu. Obejmował wówczas (tj. w 1889 r.) obszar 1846 ha, a w jego skład wchodziły folwarki: [[Bodzewo]], [[Gamzławki]], [[Lejdy]], [[Piergozy]], [[Sądki]], [[Styligi]], [[Wola (gm. Bartoszyce)|Wola]] i [[Wormie]].Dobra należały w tym czasie do rodziny von Oldenburgów. Do 1945 r. Bezledy należały do parafii ewangelickiej w Pruskiej Iławie. | |
| − | + | Szkołę we wsi założono w połowie XVIII w., była ona wspólna dla Bezled i Lejd. W 1935 r. uczęszczało do niej 132 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej uruchomiono ją ponownie. | |
| + | [[File:Bezledy. Zespół folwarczny.jpg|thumb|250 px|left|Bezledy. Zespół folwarczny]] | ||
| + | Po 1945 r. na bazie dawnego majątku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, a w 1966 r. – Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych w Bezledach. Przy pegeerze działała ferma krów, zakład usług rolnych, zakład remontowo-budowlany oraz zakład usług socjalnych. | ||
| − | + | W latach 1954–1972 w Bezledach znajdowała się siedziba gromady Bezledy. Według spisu powszechnego z 1983 roku były tu 32 budynki mieszkalne, a ponadto: urząd pocztowy, filia biblioteczna, kino z 60 miejscami, punkt lekarski (później wybudowano ośrodek zdrowia i założono aptekę), klub, sklep wielobranżowy oraz kuźnia. | |
| − | 1983 | + | Liczba mieszkańców: |
| + | *1857 – 200 osób | ||
| + | *1933 – 568 osób (łącznie z Lejdami) | ||
| + | *1939 – 554 osoby (łącznie z Lejdami) | ||
| + | *1983 – 823 osoby | ||
== Edukacja == | == Edukacja == | ||
| − | *[[Gimnazjum im. Straży Granicznej w Bezledach]] | + | *[[Gimnazjum w Bezledach|Gimnazjum im. Straży Granicznej w Bezledach]] |
| − | *[[Szkoła Podstawowa im. 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej w Bezledach]] | + | *[[Szkoła Podstawowa w Bezledach|Szkoła Podstawowa im. 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej w Bezledach]] |
== Kultura == | == Kultura == | ||
| − | *[[lkwim:Dom Kultury w Bezledach|Dom Kultury w Bezledach]], który od 1979 | + | *[[lkwim:Dom Kultury w Bezledach|Dom Kultury w Bezledach]], który od 1979 r. organizuje [[lkwim: Plener Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy"|Plenery Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy"]]. |
[[File:Kaplica w Bezledach.jpg|thumb|250 px|right|Kaplica w Bezledach]] | [[File:Kaplica w Bezledach.jpg|thumb|250 px|right|Kaplica w Bezledach]] | ||
| Linia 70: | Linia 72: | ||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[lkwim: Jan Bachar| Jan Bachar]] (ur. 1951) | + | *[[lkwim: Jan Bachar| Jan Bachar]] (ur. 1951) – animator kultury, organizator Plenerów Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy", malarz amator, rzeźbiarz, poeta |
| − | *[[Filip z Bezled]] | + | *[[Filip z Bezled]] – członek Związku Pruskiego, właściciel Bezled |
| − | *[[lkwim: Stanisław Łapka|Stanisław Łapka]] (ur. 1966) | + | *[[lkwim: Stanisław Łapka|Stanisław Łapka]] (ur. 1966) – rzeźbiarz amator, mieszka, pracuje i tworzy w Bezledach |
| − | *[[lkwim: Jerzy Wojciech Makowski|Jerzy Wojciech Makowski]] (ur. 1958) | + | *[[lkwim: Jerzy Wojciech Makowski|Jerzy Wojciech Makowski]] (ur. 1958) – muzyk, instruktor muzyki, dyrektor [[Dom Kultury w Bezledach|Domu Kultury w Bezledach]] |
| − | *[[Elard von Oldenburg-Januschau]] (1855-1937) | + | *[[Elard von Oldenburg-Januschau]] (1855-1937) – konserwatywny polityk pruski, w latach 1898–1910 i 1930–1933 poseł do Reichstagu, właściciel Bezled (a także [[Januszewo|Januszewa]]) |
| − | *[[lkwim: Janusz Petryszyn|Janusz Petryszyn]] (ur. 1963) - | + | *[[lkwim: Janusz Petryszyn|Janusz Petryszyn]] (ur. 1963) – rzeźbiarz-amator, instruktor Pracowni Rzeźby przy Domu Kultury w Bezledach |
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *park |
| − | * | + | *zespół folwarczny (pięć budynków) |
| − | * | + | *kaplica filialna pw. św. Jana Chrzciciela z XIX w., dawniej ewangelicka, obecnie rzymskokatolicka |
| + | {{Przypisy}} | ||
| + | <references/> | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | ''Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic'', red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.<br/> | ||
| Linia 87: | Linia 91: | ||
''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
[http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/| Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | ||
| − | [http://bip.warmia.mazury.pl/bartoszyce_gmina_wiejska/201/Planowanie_i_zagospodarowanie_przestrzenne/| Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce] [05.03.2014]<br/> | + | [http://bip.warmia.mazury.pl/bartoszyce_gmina_wiejska/201/Planowanie_i_zagospodarowanie_przestrzenne/| bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce] [05.03.2014]<br/> |
[http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | [http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims| Bank Danych Lokalnych GUS] [05.03.2014]<br/> | ||
| − | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/bartenstein.html| | + | [http://www.verwaltungsgeschichte.de/bartenstein.html| verwaltungsgeschichte.de] [05.03.2014]<br/> |
| − | [http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,bezledy.html| | + | [http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/search,1,-1,-1,-1,-1,-1,bezledy.html| polskniezwykła.pl] [05.03.2014]<br/> |
| − | [http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#1701/pl/i/bezledy_-_resztki_parku_palacowego_i_kaplica_rodowa| | + | [http://www.ciekawemazury.pl/info.htm#1701/pl/i/bezledy_-_resztki_parku_palacowego_i_kaplica_rodowa| ciekawemazury.pl] [05.03.2014] |
<br/> | <br/> | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
[[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Bartoszyce (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wieś sołecka]] | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat bartoszycki]] [[Kategoria: Bartoszyce (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wieś sołecka]] | ||
Wersja z 14:05, 3 sie 2014
| Bezledy | |
| | |
 Bezledy. Przejście graniczne
| |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | bartoszycki |
| Gmina | Bartoszyce |
| Liczba ludności (2010) | 1077 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bezledy | |
| Położenie na mapie Polski  Bezledy | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bezledy (niem. Beisleiden) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, w gminie Bartoszyce. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946–1961 wchodziła w skład powiatu górowskiego.
Bezledy w 2010 r. liczyły 1077 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą wsie: Bezledy, Kisity, Głomno, Karolewko, Kromarki, Ganitajny, Lejdy, Styligi, Molwity, Piergozy, Piersele, Solno, Wola, Wysieka i Żardyny. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Błachnio[1].
Spis treści
Położenie
Wieś położona jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Sępopolskiej, nad strumykiem Bezleda, 9 km na północny zachód od Bartoszyc. Przebiega przez nią droga krajowa nr 51. Znajduje się tu przejście graniczne z obwodem kaliningradzkim. Na południe od wsi położona jest Zamkowa Góra o wysokości 106 m n.p.m.
Dzieje miejscowości
Wieś powstała w ramach kolonizacji północnych obszarów państwa Zakonu Krzyżackiego. Pierwsze wzmianki o niej pochodzą z drugiej poł. XIII w., gdy wznosił się tu pruski gród na Zamkowej Górze. Po zdobyciu przez Zakon został on umocniony i w 1274 r. obronił się przed oblężeniem Jaćwingów dowodzonych przez Skomanda.
Nazwa wsi wywodzi się z języka pruskiego: baisus (wstrętny) i laydis (glina).
W późniejszym czasie powstał tu majątek szlachecki o powierzchni 20 łanów, który w poł. XV w. należał do Filipa z Bezled, członka Związku Pruskiego.
W następnych stuleciach tutejszy majątek znacznie się powiększył i pod koniec XIX w. obok Dzikowa był największym na terenie powiatu. Obejmował wówczas (tj. w 1889 r.) obszar 1846 ha, a w jego skład wchodziły folwarki: Bodzewo, Gamzławki, Lejdy, Piergozy, Sądki, Styligi, Wola i Wormie.Dobra należały w tym czasie do rodziny von Oldenburgów. Do 1945 r. Bezledy należały do parafii ewangelickiej w Pruskiej Iławie.
Szkołę we wsi założono w połowie XVIII w., była ona wspólna dla Bezled i Lejd. W 1935 r. uczęszczało do niej 132 uczniów, a zatrudnionych było dwóch nauczycieli. Po II wojnie światowej uruchomiono ją ponownie.
Po 1945 r. na bazie dawnego majątku utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, a w 1966 r. – Kombinat Państwowych Gospodarstw Rolnych w Bezledach. Przy pegeerze działała ferma krów, zakład usług rolnych, zakład remontowo-budowlany oraz zakład usług socjalnych.
W latach 1954–1972 w Bezledach znajdowała się siedziba gromady Bezledy. Według spisu powszechnego z 1983 roku były tu 32 budynki mieszkalne, a ponadto: urząd pocztowy, filia biblioteczna, kino z 60 miejscami, punkt lekarski (później wybudowano ośrodek zdrowia i założono aptekę), klub, sklep wielobranżowy oraz kuźnia.
Liczba mieszkańców:
- 1857 – 200 osób
- 1933 – 568 osób (łącznie z Lejdami)
- 1939 – 554 osoby (łącznie z Lejdami)
- 1983 – 823 osoby
Edukacja
- Gimnazjum im. Straży Granicznej w Bezledach
- Szkoła Podstawowa im. 20 Bartoszyckiej Brygady Zmechanizowanej w Bezledach
Kultura
- Dom Kultury w Bezledach, który od 1979 r. organizuje Plenery Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy".
Sport
Turystyka
- We wsi znajdują się gospodarstwa agroturystyczne, należące do Bartoszyckiego Stowarzyszenia Agroturystyki "WARMIACY"
Ludzie związani z miejscowością
- Jan Bachar (ur. 1951) – animator kultury, organizator Plenerów Plastyki Nieprofesjonalnej "Bezledy", malarz amator, rzeźbiarz, poeta
- Filip z Bezled – członek Związku Pruskiego, właściciel Bezled
- Stanisław Łapka (ur. 1966) – rzeźbiarz amator, mieszka, pracuje i tworzy w Bezledach
- Jerzy Wojciech Makowski (ur. 1958) – muzyk, instruktor muzyki, dyrektor Domu Kultury w Bezledach
- Elard von Oldenburg-Januschau (1855-1937) – konserwatywny polityk pruski, w latach 1898–1910 i 1930–1933 poseł do Reichstagu, właściciel Bezled (a także Januszewa)
- Janusz Petryszyn (ur. 1963) – rzeźbiarz-amator, instruktor Pracowni Rzeźby przy Domu Kultury w Bezledach
Zabytki
- park
- zespół folwarczny (pięć budynków)
- kaplica filialna pw. św. Jana Chrzciciela z XIX w., dawniej ewangelicka, obecnie rzymskokatolicka
Przypisy
- ↑ gmina-bartoszyce.pl [05.03.2014]
Bibliografia
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
bip.warmia.mazury.pl, Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Bartoszyce [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
polskniezwykła.pl [05.03.2014]
ciekawemazury.pl [05.03.2014]
