Januszewo

Januszewo
Januszewo. Pałac w początkach XX wieku. Źródło: www.aefl.de
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Susz
Liczba ludności (2010)	274
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Januszewo
Położenie na mapie Polski Januszewo
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Januszewo (niem. Januschau) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Susz. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego. Miejscowość w 2010 roku liczyła 274 mieszkańców (łącznie z osadami Boleszów i Brusiny Małe). Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Andrzej Szarszewski.

Pałac od strony parku. Początek XX wieku.
Źródło: www.aefl.de

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, na południe od Jeziora Januszewskiego, 18 km na północ od Iławy i 9,5 km na wschód od Susza.

Dzieje miejscowości

Pierwsza wzmianka dotycząca wsi pochodzi z 1312. W tym czasie miejscowość miała charakter niewielkiej leśnej osady. Pierwotnie na tym obszarze istniał warowny gród oraz pruska osada. W 1362 roku kapituła pomezańska wystawiła akt lokacyjny na prawie chełmińskim. Obszar wsi obejmować miał 67 włók. 8 włók otrzymał zasadźca, a 4 zostały przeznaczone na wyposażenie kościoła. Miejscowa świątyni musiała zostać zatem wybudowana przez 1362 rokiem. Kościół uległ zniszczeniu w XV wieku i nie został odbudowany.

Po 1466 roku Januszewo wchodziło w skład parafii z siedzibą w Olbrachtówku. W XVII wieku nowymi właścicielami wsi była rodzina von Auerswald, która wzniosła dwukondygnacyjny pałac otoczony rozległym parkiem. W kolejnym stuleciu Januszewo zostało zakupione przez polskiego szlachcica Ostrowskiego herbu Topór. Ostrowski przebudował pałac, wzniósł zabudowania dworskie, kuźnię, szkołę oraz cegielnię. Na początku XIX wieku majątek stał się własnością Karla Wilhelma von Bessera, który dokonał ponownej przebudowy pałacu, tym razem w stylu późnobarokowym.

W 1873 roku szambelan Elard von Oldenburg zakupił Januszewo oraz folwarki: Solniki, Zabłocie i Boleszów. W 1885 roku stał się również właścicielem dóbr w Brusinach. Oldenburg założył w swoim majątku hodowlę owiec rasy merynos. Na początku XX stulecia dokonał kolejnej przebudowy pałacu, dobudowując neobarokowe skrzydło. Po jego śmierci w 1937 roku Januszewo trafiło w ręce wnuka – Heinfrieda von Lehndorffa. Był on synem Marii von Oldenburg i właściciela Sztynortu, grafa Heinricha von Lehndorffa.

Heinfried brał udział w spisku antyhitlerowskim grafa Klausa Schenka-Staufenberga. Po nieudanym zamachu na Hitlera Heinfried został aresztowany, a następnie powieszony w 1944 roku. Jego młodszy brat Hans, lekarz pracujący w Królewcu, powrócił po 1945 roku do Januszewa. Przez kolejne dwa lata pracował jako jedyny w okolicy lekarz w szpitalu zakaźnym w Suszu. W 1947 roku wyjechał do Niemiec, gdzie w latach 1950-1974 pełnił funkcję naczelnego lekarza w Bad Godesberg koło Bonn.

Majątek w Januszewie po zakończeniu II wojny światowej został przekształcony w PGR. W pałacu działała szkoła i Klub Rolnika. Część budynku zaadaptowano na mieszkania dla pracowników PGR-u. W latach 70. XX wieku PGR przekształcono w Państwowy Zakład Hodowli Zarodowej w Januszewie. W 1975 roku podjęte zostały próby przywrócenia świetności pałacowi. Upadek PGR-u w 1994 roku przerwał ciągnące się przez kolejne lata prace remontowe.

Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:

• 1817 – 205 osób, 23 domy
• 1831 – 208 osób, 15 domów
• 1864 – 204 osoby, 10 domów
• 1871 – 188 osób, 10 domów
• 1885 – 192 osoby, 11 domów
• 1895 – 204 osoby, 13 domów
• 1905 – 228 osób, 11 domów

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Redakach.

Ludzie związani z miejscowością

• Elard von Oldenburg-Januschau (1855–1937) – konserwatywny polityk pruski, w latach 1898–1910 i 1930–1933 poseł do Reichstagu; właściciel Januszewa i Bezled
• Jan Kołecki (1939-2016) - w latach 70 tych kierownik GHZ Januszewo, poźniejszy dyrektor POHZ Ulnowo (w skład POHZ Ulnowo wchodziło GHZ Januszewo) i sołtys Januszewa.

Zabytki

• pałac w Januszewie
• park pałacowy
• dawny budynek gospodarczy, obecnie kaplica

Zobacz też

• Januszewo (gmina Biskupiec)

Bibliografia

Iława. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1972.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ewidencja zabytków [05.03.2014]
Plan rozwoju lokalnego gminy i miasta Susz, Gmina Susz, BIP [05.03.2014]
Plan odnowy miejscowości Januszewo, Gimna Susz, BIP [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
verwaltungsgeschichte.de [05.03.2014]
ciekawemazury.pl[05.03.2014]