Boreczno

Boreczno
Boreczno. Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	iławski
Gmina	Zalewo
Liczba ludności (2010)	265
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Boreczno
Położenie na mapie Polski Boreczno
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Boreczno (niem. Schnellwalde) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, w gminie Zalewo. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. W latach 1946-1975 wieś wchodziła w skład powiatu morąskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 265 mieszkańców (łącznie z osadą Piekło). W skład sołectwa wchodzą wsie Boreczno i Śliwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Józef Żłób.

Położenie

Wieś położona jest w zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Pojezierzu Iławskim, na wschód od jeziora Jeziorak, 10 km na południowy wschód od Zalewa.

Dzieje miejscowości

Miejscowość została założona na prawie chełmińskim w roku 1311 przez zasadźcę o imieniu Henryk. Wystawcą przywileju dla wsi był komtur dzierzgoński Sighardt von Schwarzburg. Obszar wsi obejmował 60 łanów. Został on powiększony o kolejne dwa łany za sprawą nadania komtura Wernera von Rundorfa. Wieś uległa zniszczeniu w 1414 roku, a następnie w okresie wojny trzynastoletniej. W 1470 roku Boreczno, Mózgowo, Śliwę, Karnity oraz Jezioro Gil Wielki i Jezioro Kocioł wielki mistrz Henryk von Richtenberg przekazał na prawie magdeburskim polskiemu szlachcicowi Hanuszowi Krasnodębskiemu. Krasnodębski, który przybrał nazwisko Hans Schoneich pozostał w Borecznie do swojej śmierci w roku 1528. Wieś odziedziczona została przez jego synów Hansa i Georga. Pierwszy z wymienionych brał udział w wojnie tureckiej, a po powrocie wybudował w Borecznie okazały pałac. Ufundował również wieżę miejscowego kościoła, w którego kryptach został pochowany w 1595 roku.

W 1601 roku na czele rodzinnego majątku stanął wnuk Hansa I Schoneicha, a zarazem jego imiennik Hans III Schoneich. Poślubił on Katherine von Rauschke. Kolejny przedstawiciel rodu - syn Siegesmunda i Kathariny Mulbe brał udział w wojnach szwedzkich po stronie króla. Przyjął również porzucone przez przodka nazwisko Krasnodębski. W XVII i XVIII stuleciu Boreczno zasłynęło z organizowanych trzy razy w roku targów i jarmarków. W 1648 roku miejscowa parafia powiększyła się o dwie włączone do niej miejscowości: Urowo i Wielowieś.

Pierwsza miejscowa szkoła została wzniesiona około 1666 roku. W 1714 roku po śmierci Johanna Alberta von Schoneicha, Boreczno odziedziczył jego syn Fabian - ostatni męski potomek rodu. Fabian w 1728 roku odbył pielgrzymkę do Jerozolimy, a po powrocie ufundował m.in. ambonę oraz stalle patronackie w miejscowym kościele. W 1740 roku Boreczno przeszło w ręce jego córki Sophii Charlotty. W XVIII wieku wieś kilkakrotnie padała ofiarą pożarów. W tym okresie spalona została szkoła, plebania, a w jednym z pożarów zginęła wdowa po nauczycielu wraz z dwójką służących. Na dodatek w latach 1777-1778 wieś nawiedziła czarna ospa, która uśmierciła 46 osób. W 1782 roku Boreczno składało się z 37 domów. Do wsi należały przysiółki i osady: Stara Huta, Kraga, Piekło oraz Uroczysko.

W okresie wojen napoleońskich Boreczno padło ofiarą kontrybucji i rekwizycji dokonywanych przez francuskie wojsko. W tym czasie do wsi dotarła również dyzenteria, która siała spustoszenie wśród wyniszczonej i nierzadko wygłodzonej ludności. Epidemia pochłonęła odebrała życie ostatniej przedstawicielce rodu von Schoneich. Sophia Charlotta pozostawiła Boreczno kuzynowi, którego zaadoptowała. Johann Samuel Dietrich von Hoeverbeck przyjął rodowe nazwisko zmarłej tragicznie ciotki. W momencie przejęcia pieczy nad Borecznem był właścicielem Śliwy, Pomielina oraz Międzychodu. Po jego śmierci w 1809 roku Boreczno, Karnity, Śliwa, Pomielin i Międzychód odziedziczył jego syn - Hans Hoeverbeck-Schoneich. W 1817 roku Boreczno zostało sprzedane Christerowi Maxowi Gustawowi Freiherr von Aberdyhll, którego potomkowie władali Karnitami do 1945 roku.

W 1820 roku w wyniku reformy von Steina w Borecznie utworzono siedem niezależnych gospodarstw należących do uwolnionych od pańszczyzny chłopów. W tym okresie zajęcia lekcyjne odbywały się w budynku organistówki. W 1857 roku odbudowano wreszcie miejscową szkołę, która spłonęła prawie w 1775 roku. W 1885 roku wieś była zamieszkana przez 352 osoby i składała się z 28 budynków mieszkalnych. W 1939 roku gmina Boreczno wraz z dwoma przyległymi majątkami była zamieszkana przez 570 osób i składała się ze 144 gospodarstw. 331 mieszkańców zatrudnionych było w rolnictwie, utrzymując się dodatkowo z pracy w lesie.

Edukacja

• Gimnazjum w Borecznie
• Szkoła Podstawowa w Borecznie

Kultura

W miejscowości działa biblioteka publiczna.

Zabytki

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego wzniesiony w 1. połowie XIV wieku; kilkakrotnie przebudowywany. We wnętrzu zachował się m.in. ołtarz główny z 1697 roku, gotycka chrzcielnica, barokowa ambona oraz konfesjonał (1728)
• Cmentarz przykościelny
• Pastorówka
• Budynek szkoły wraz z otoczeniem

Bibliografia

Morąg. Z dziejów miasta i powiatu, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1973.
Niesiobędzki Wiesław, Powiat iławski. Dzieje, zabytki, pejzaż i kultura. Szkice historyczne, wydanie II, poprawione i poszerzone, Iława 2008.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Westpreussen, Commission bei Leon Saunier, Danzig und Elbing 1858.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Zalewo [05.03.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.03.2014]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [05.03.2014]
Zapiski Zalewskie - Historia wsi Boreczno[05.03.2014]