Słobity

Słobity
Pałac w Słobitach przed 1945 rokiem
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	braniewski
Gmina	Wilczęta
Liczba ludności (2010)	535 (łącznie z Karpówkiem)
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Słobity
Położenie na mapie Polski Słobity
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Słobity (niem. Schlobitten) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Wilczęta. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 535 mieszkańców (łącznie z Karpówkiem).

Położenie

Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, 8 km na południowy zachód od Wilcząt, w pobliżu granicy z powiatem elbląskim nad rzeką Gardyną.

Dzieje miejscowości

Członkowie rodu Dohna, wywodzacego się z Saksonii, przybyli do Prus przez Slask w okresie póznego sredniowiecza (ok. połowy XV wieku), jako rycerze Zakonu Krzyżackiego. Założycielem pruskiej linii rodu rodu jest Stanisław, jeden z dowódców polowych w bitwie pod Chojnicami (1454 r.), który za zasługi oddane Zakonowi otrzymał pierwsze nadania ziemskie. Pod koniec XV wieku był już włascicielem kilku wsi w okolicach Moraga i Pasłęka. Za twórcę potęgi Dohnów, zwieńczonej w 1900 r. tytułem ksiażęcym, uważa się jego syna, Piotra, który ożenił się z Katarzyna Czema (Zehmen), córka wojewody pomorskiego i miał z nia osmiu synów i jedna córkę.

Piotr Dohna otrzymał Słobity (Schlobitten) od Zakonu Krzyżackiego w 1525 r. i prawdopodobnie wzniósł tam niewielki dom mieszkalny. Główna siedziba Dohnów był w tym czasie tzw. Zameczek w Moragu, który jednak szybko stał sie niewystarczajacy dla rozgałeziajacej się rodziny. Syn Piotra, Achacy, przeniósł swoja siedzibe z Moraga do Słobit (Schlobitten) i wybudował tam tzw. Nowy Dom, ale dopiero jego syn Abraham, który zdobył gruntowne wykształcenie humanistyczne w kilku uczelniach europejskich, nawiazał scisłe kontakty z namiestnikami Niderlandów, dynastia Oranskich, przebywał i kształcił się na ich dworze, wzniósł w latach 1621-1624 pierwszy pałac w Słobitach (Schlobitten).

Pałac stylistycznie nawiazywał do architektury niderlandzkiej początków XVII wieku. Zachowano jej zasadniczy kształt podczas wielkiej rozbudowy załozenia, jaka miała miejsce w latach 1696-1732, za czasów Aleksandra zu Dohna. Słobity (Schlobitten) zostały wówczas przekształcone w reprezentacyjna, barokowa rezydencje położona miedzy dziedzińcem a ogrodem, wkomponowana w rozległe, architektoniczno-krajobrazowe założenie przestrzenne. Aleksander zu Dohna (1661-1728) urodził sie i wykształcił na zachodzie Europy, ale całe swoje dorosłe życie poswiecił rozbudowie i upiekszaniu słobickiej posiadłosci, osiadł tu, doszedł do wysokich pozycji, był m.in. szefem rzadu prowincji pruskiej, gubernatorem Piławy, feldmarszałkiem, a także guwernerem pruskiego nastepcy tronu Fryderyka Wilhelma. Wykonanie projektu koncepcji całego założenia Aleksander zu Dohna zamówił u francuskiego architekta Jeana Baptisty Broebes'a. Zachowano pierwszy pałac, przedłuzono go po bokach galeriami, do których dostawiono prostopadle skrzydła boczne. Zamkniecie przestrzennej kompozycji architektonicznej tworzyły dwa symetryczne, prostokatne stawy, z kamiennym mostem na osi fasady pałacu.

Projekt przebudowy głównego korpusu pałacu, jego podwyższenie, nowe elewacje opracował Joachim Schultheiss von Unfriedt, architekt z Królewca. Główny korpus zachował plan pierwszego pałacu, spłaszczonej litery H, był trójkondygnacyjny, przykryty dachem mansardowym. Elewacje zdobił bardzo wysmakowany detal architektoniczny z elementami rzezbiarskimi. Ciekawostka projektu był brak w elewacji frontowej reprezentacyjnego wejscia na osi i umieszczenie wejsc symetrycznie, po bokach, pod kwadratowymi tarasami wspartymi na kolumnach. Przebudowano również wnetrza pałacu, m.in. na pietrze urzadzono wysoka na dwie kondygnacje sale balowa, bogato zdobiona sztukateriami i polichromiami i reprezentacyjne apartamenty królewskie. Słobity (Schlobitten) nalezały do tzw. pałaców królewskich, gdzie monarchowie zatrzymywali sie podczas podrózy.

We wnetrzach pracowali artysci: rzezbiarz i sztukator Josef Anthon Kraus, malarze Giovanni Baptista Schannes, Johann Blommendael.Pałac w Słobitach (Schlobitten) miescił wspaniałe kolekcje dzieł sztuki, gromadzone pieczołowicie przez kolejnych włascicieli. Inwentarz pałacowych zbiorow wymienia az 450 obrazów, z m.in. wspaniała kolekcja rodowych portretów holenderskich. Znajdowały sie tu kolekcje cennych mebli, porcelany (misnieńskiej, berlińskiej, chińskiej), fajansów z Delft, sreber, monet. Bardzo bogate i cenne były zbiory biblioteczne, w połowie XIX wieku liczyły 55 tysięcy wolumenów. Ostatni przed wojna własciciel dóbr w Słobitach (Schlobitten) ksiaze Aleksander zu Dohna (1899-1997) przeprowadził do 1944 r. wiele prac renowacyjnych w rezydencji, planował takze odtworzenie francuskiego ogrodu, przekształconego w wieku XIX w założenie krajobrazowe.

Zespół pałacowy w Słobitach (Schlobitten) imponował przybyszom-cudzoziemcom, w tym Polakom, o czym świadczy chociażby list wybitnego malarza polskiego Wojciecha Kossaka (1856-1942) z 8 maja 1897 skierowany do żony: „Zamek przepyszny z XVII wieku, pełen starych gobelinów, dywanów zdobytych na Turkach przez różnych Dohnów. Pisarka Ursula Meyer-Semlies, która przebywała w Słobitach (Schlobitten) w 1936 r. po upływie ponad półwiecza wciąż pozostawała pod urokiem zespołu pałacowego w Słobitach (Schlobitten), w swoich sugestywnych wspomnieniach zebranych w książce pt „In den Memelwiesen” tak opisuje moment pierwszego spotkania z „małym Wersalem”: „…przed nami wyłonił się pałac w Słobitach (Schlobitten)…zaskoczeni stanęliśmy w miejscu, by móc podziwiać przepiękne dzieło sztuki…majestatycznej, biały pałac tak cudownie wkomponowany w zieleń parku. Chwila ta wywarła na nas niezapomniane wrażenie”. Pisarka-wówczas studentka Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Hannowerze, specjalizująca się na seminarium muzykologicznym miała nieskrępowaną możliwość podziwiania słynnej na całym świecie kolekcji starodawnych instrumentów muzycznych. Sławna również była biblioteka pałacowa, która zawierała unikalne w skali europejskiej rękopisy i starodruki. Podziw wzbudzały kolekcje tabakierek.

W wyniku działan wojennych, w poczatkach 1945 roku, pałac został spalony, podobnie budynek stajni z wozownia i oficyna. Od tego czasu pałac pozostaje w ruinie, po założeniu ogrodowym prawie nie ma sladu, zachowały sie jedynie fragmenty starego, parkowego drzewostanu: aleje debowe, pomnikowe lipy (sadzone w 1625 roku, z czasów pierwszej budowy rezydencji). Bogate zbiory dzieł sztuki - tylko w czesci - ksiaże Aleksander zu Dohna zdażył ewakuowac, a i te uległy rozproszeniu, niewielka czesc znajduje sie w rekach włascicieli, czesc w Berlinie, w pałacu Charlottenburg. W Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie zachowały sie jedynie cztery obrazy i trzy cynowe posazki z dawnych przebogatych słobickich zbiorów

Neogotycki kościół w Słobitach

We wsi ruiny pałacu rodu Dohna-Schlobitten. Pałac wzniesiony w latach 1622-1624 był poważnie rozbudowany w latach 1696-1723. Rozległa rezydencja zawierała, m.in. dwukondygnacyjną salę balową oraz apartamenty królewskie.Słobity miały przywilej pałacu królweskiego, tj. takiego, w którym monarchowie zatrzymywali się w podróży.Pałac został spalony w marcu 1945r.,a jego wyposażenie uległo rozproszeniu. Zachowały się mury obwodowe korpusu pałacu i masztalni oraz fragmenty murów galerii bocznych.Pozostał budynek gorzelni i dwie kordegardy.

Ruiny słobickiego pałacu w 2012 roku

Jest dopiero rzeczą pewną, że w 1586 roku Burggraf i Graf Achatius zbudował w Słobitach kościół i w tym kościele było pochowanych dwoje jego dzieci Fabian i Barbara.Bliższych danych o tym kościele niema, ale przypuszczać należy, że był z drzewa i być może uległ jakiejś katastrofie, bo po 70 latach, w Słobitach powstaje nowy kościół 1656-1657, Burggraf i Graf zu Dohna Ryszard Fryderyk za własne pieniądze w ciągu dwóch lat wybudował nowy murowany kościół

"W latach 1718-1725 wybudowano w odległosci 1 km na południowy wschód od pałacu barokowy folwark według projektu Johanna C. Hindersina. Interesujaca koncepcja architektoniczna folwarku, opierajaca sie na symetrii i osiowosci, była integralnie zwiazana z kompozycja całosci załozenia rezydencjonalnego, niemajacego sobie równych w tej czesci Prus. Folwark uległ przez stulecia stosunkowo niewielkim przekształceniom, jest dobrze zachowany i obecnie stanowi unikatowy zespół przypałacowy z epoki baroku na terenie Polski północno-wschodniej."Aktualnie folwark z roku na rok popada w coraz większą ruinę. Nie uchowała się jedna z dwóch bram wjazdowych, zamieniona wiele lat temu na metalowy szlaban i stróżówkę. Folwark stał się łupem dla miejscowych mieszkańców, którzy nie zdaja sobie sprawy, że ta ruina, którą mijają na codzień opisywana jest jako architektoniczne cudo. Kilka lat temu doszło do pożaru dachu jednego z narożnych budynków. Kiedyś folwark należal do PGR'u. Dziś po budynkach z PRL'u nie ma juz śladu - rozebrano je. Mam wrażenie, ze barokowy folwark spotkałby ten sam los, gdy nie podlegał ochronie konserwatora zabytów.

Odcinek Tczew - Malbork, ze wzgledu na trwajaca budowe mostów na Wisle i Nogacie, do 1857 pasażerowie przebywali dyliżansami konnymi. Budowe linii kontynuowano i w 1860 poprzez Insterburg dotarła do granicy z Rosja w Eydtkuhnen (pol. Ejtkuny). Wykorszystujac fakt, iż Pasłek dyktował wysokie ceny wykupu gruntów i nie był skłonny do ustepstw, Dohnowie zaproponowali, by pominac Pasłęk, a linie poprowadzic z Elblaga przez Bogaczewo na Młynary, oczywiscie przez Słobity (Schlobitten). By nie powodowac zbednego wydłużenia linii kolejowej stacje zdecydowano wybudowac w pewnym oddaleniu od wsi, dzis sa to 4 km droga asfaltowa. Również z inspiracji tego rodu wybudowano w latach miedzywojennych linie kolejowa ze Słobit (Schlobitten) do Ornety (stacje kolejowe w Janówku, Dobrym i Bażynach), dzieki czemu można było m.in. dojechac bezposrednio do Ketrzyna (Rastenburg), w sumie 121,1km. Wkrótce stacja w Słobitach (Schlobitten) stała sie jednym z wiekszych kolejowych wezłów wiejskich w tej czesci Prus Wschodnich (Ostpreussen) i wydatnie umożliwiała nie tylko Dohnom korzystanie z dobrodziejstw tego srodka komunikacji. Niestety, linia do Dobrego została po niespełna 20-tu latach użytkowania rozebrana, tj. w lipcu 1945 r. przez Sowietów. Po 1991 roku ruch pasażerski z roku na rok był ograniczany. Obecnie dostępne sa dwa połaczenia ze Słobit (Schlobitten) do Elblaga

Edukacja

• Szkoła Podstawowa w Słobitach

Przedwojenny dworzec kolejowy w Słobitach

Ludzie związani z miejscowością

• Aleksander zu Dohna
• Jean Baptiste Bernadotte (1763-1844) - marszałek Francji, książę Pontecorvo, król Szwecji i Norwegii; podczas przygotowań do kampanii wschodniopruskiej 1807 roku był zakwaterowany w Słobitach, oddziały francuskiej umieszczono natomiast we wzniesionych specjalnie barakach.
• Wilhelm II Hohenzollern (1859-1941) - ostatni cesarz niemiecki i król Prus;Związki cesarza ze Słobitami (Schlobitten) dotyczą osoby Ryszard Dohna ze Słobit (Schlobitten), który pełnił funkcję Łowczego Dworu oraz Prowadzącego Sforę (niem. Master) królewskich polowań (niem. perfors). Jako Master polowania w Liebenbergu został z bardzo bliska postrzelony śrutem w kostkę (rana odezwie się dopiero po długim czasie, na starość Ryszard będzie podpierał się laską o rączce wykonanej z kości słoniowej). a namową Ryszarda zu Dohna Wilhelm II swoją letnią siedzibę ustanowił w Kadynach koło ElblągaAle cesarz przebywał do majątkow Dohnow także w innych celach np. przy okazji swoich podróży do Królewca. Po każdej z takich wizyt zostawała jakaś cenna pamiątka. Najbardziej wartościową była jedna ze słynnych tabakierek, należącą niegdyś do Fryderyka Wielkiego, wykonana z chryzoprazu i zdobiona bogato diamentami. Wilhelm II (siostrzeniec Fryderyka) podarował ją gospodarzom Słobit (Schlobitten) podczas wizyty, na której wystawiano operę napisaną i skomponowaną na jego cześć. Tabakiera była tak cenna, że przechowywano ją w specjalnej, żelaznej szafie. Miarą uwielbienia Wilhelma II przez Ryszarda zu Dohna niech będzie ciekawostka, że kazał on zniwelować stromy stok drogi prowadzącej z Parakwic do Dzierzgonia i na skarpie ułożyć z kamieni napis "Niech dobry Bóg prostuje drogi naszemu ukochanemu Cesarzowi".

W 1906 roku cesarz mocno poróżnił się z Ryszardem Wilhelmem von DJedynie w 1910 roku, kiedy w Prusach Górnych, na terenie powiatu pasłęckiego i morąskiego, odbywały się wielkie manewry wojskowe, kajzer nocował w Słobitach (Schlobitten).

Zabytki

• Kościół neogotycki, wzniesiony w latach 1863-1865. W 1872 roku doszło do konsekracji świątyni. Patronem kościoła był burggraf i graf Ryszard Fryderyk zu Dohna. Po zakończeniu II wojny światowej świątynia stała się filią parafii katolickiej w Młynarach. Kościół ocalał z wojennej pożogi, ale dopiero od niedawna rozpoczęto działania zmierzającego do poprawy jego stanu technicznego
• Cmentarz przykościelny; od 1814 roku Dohnowie byli grzebani w miejscowej nekropolii. Do czasów współczesnych zachowały się nagrobki członków rodu, z których najstarsze pochodzą z XIX stulecia.
• Barokowe zabudowania gospodarcze, wzniesione w latach 1707-1732; dwie oficyny, budynki gospodarcze, stajnie z wozownią, z brama przejazdowa, wieżyczka zegarowa na osi.
• Pozostałości parku pałacowego
• Ruiny pałacu, wzniesionego na przełomie XVII i XVIII wieku

Bibliografia

1. Jackiewicz-Garniec Małgorzata, Garniec Mirosław, Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 2001.
2. Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
3. Vogelsang Ernst, Das Oberland in 144 Bildern [data dostępu: 5.06.2014]
4. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
5. Plan odnowy miejscowości Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
6. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wilczęta [data dostępu: 5.05.2014]
7. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 5.06.2014]
8. Baza Informacji Lokalnej [data dostępu: 5.06.2014]
9. Dom Warmiński [data dostępu: 5.06.2014]
10. Słobity [data dostępu: 5.06.2014]
11. Polska Niezwykła [data dostępu: 5.06.2014]

Zobacz też

• Bursztynowa Komnata
• Zamach na Hitlera w Wilczym Szańcu