Ryn

Ryn (niem. Rhein) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie giżyckim. Jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. W 2012 miasto liczyło niespełna trzy tysiące mieszkańców, a funkcję burmistrza sprawuje od 2006 Józef Karpiński.

Położenie

Ryn leży w zachodniej części województwa, nad jeziorami Ołów i Ryńskim. Do stolicy województwa Olsztyna dzieli go odległość (w linii prostej) 72 km. Do Giżycka jest 19 km.

Dzieje

Do XIII wieku tereny okoliczne dzisiejszego Rynu zamieszkiwali Galindowie, wyparci przez Krzyżaków. Przez dłuższy czas ziemia pozostawała wyludniona, dopiero z 1377 (Kronika Wiganda z Marburga) pochodzą informacje o zbudowanym zamku krzyżackim (chociaż badania archeologiczne wskazują, że budowla warowna mogła powstać nawet sto lat wcześniej). Rozwijano jednocześnie podzamcze. W 1393 Ryn stał się siedziba komturii, pierwszym komturem został Fryderyk von Wallenrod. Zamek ryński pełnił rolę administracyjno-gospodarczą, dostarczano zwierzyny łownej, ryb, miodu; wykorzystując położenie między jeziorami, zbudowano pod zamkiem 170-metrowy murowany kanał, który dzięki zachowanej różnicy poziomu wody zapewniał napęd zamkowego młyna.

W XV wieku Ryn był wielokrotnie obiektem działań wojennych. W 1422 komturstwo zdegradowano do rangi prokuratorii. W połowie stulecia Ryn zajęli rycerze Związku Pruskiego, likwidując krzyżacką załogę zamku. Wkrótce Zakon zamek odzyskał i posiadanie to potwierdził na mocy II pokoju toruńskiego. W 1468 lub 1477 ponownie uczyniono z Rynu komturię, stan taki pozostał do sekularyzacji. Od 1525 ustanowiono w Rynie starostwo Prus Książęcych.

Pod koniec XV wieku podzamcze zyskało przywilej osady targowej, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju. Jednocześnie podjęto intensywniejszą akcję osiedleńczą, sprowadzając głównie Mazowszan. Rozwój zatrzymały w XVII wieku najpierw najazd Tatarów, a potem wielkie epidemie. Mimo tych wydarzeń w 1723 król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał Rynowi prawa miejskie, oferując nowym osadnikom korzystne warunki zamieszkania. Podupadły zamek przekształcono w więzienie.

Pozostając przez stulecia miejscowością o charakterze polskim, choć ewangelickim, Ryn ulegał stopniowej germanizacji od początku XIX wieku. Zjawisko to, połączone z lojalnym stosunkiem Mazurów do państwa pruskiego, sprawił, że w plebiscycie w 1920 za Polską nie padł ani jeden głos.

W okresie międzywojennym Ryn, dysponujący od 1902 połączeniami kolejowymi, liczył około 2 tysięcy mieszkańców i miał charakter miejscowości uzdrowiskowej. W okresie wojennym w więzieniu na zamku przetrzymywano polskich robotników przymusowych oraz przeciwników reżimu hitlerowskiego. W wyniku działań wojennych zniszczony został XVII-wieczny kościół, którego pozostałości wyburzono w latach 70. XX wieku. W 1945 władzę przejęła administracja polska, wznowiono naukę w szkole, uruchomiono kursy repolonizacyjne dla Mazurów, utworzono m.in. pocztę, nadleśnictwo, ośrodek zdrowia, bibliotekę.

Zabytki

Najcenniejszymi zabytkami w Rynie są:

• zamek z XIV wieku, obecnie hotel;
• wiatrak holenderski z II połowy XIX wieku;
• cmentarz poniemiecki z przełomu XVIII i XIX wieku;
• XIX-wieczna wieża ciśnień;
• kaplica ewangelicka z XIX wieku.

Transport

Ryn znajduje się na trasie drogi krajowej nr 59 (Giżycko-Rozogi) oraz drogi wojewódzkiej nr 642 (Sterławki Wielkie-Woźnice).

Kultura

Do najważniejszych instytucji kultury w Rynie należą:

• Ryńskie Centrum Kultury:
• "Galeria pod Imbrykiem" z Ryńskimi Zbiorami Muzealnymi, głównie etnograficznymi ze spuścizny Muzeum Regionalnego w Rynie;
• galeria sztuki "Galeria z Latarnią";
• Punkt Informacji Turystycznej;
• Biblioteka Publiczna.

Edukacja

W Rynie działają publiczna szkoła podstawowa (im. Bojowników o Polskość Warmii i Mazur), gimnazjum publiczne (im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego), a także przedszkole samorządowe.

Religia

Funkcjonują w Rynie:

• parafia katolicka Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, prowadzona przez księży pallotynów;
• parafia ewangelicko-augsburska;
• zbór Świadków Jehowy.

Współpraca z innymi miastami

Ryn ma podpisane umowy o współpracy partnerskiej z litewskim Jurborkiem i niemieckim Amt Neuhaus.

Ludzie związani z Rynem

• W Rynie urodził się m.in. ks. Jan Behnke, pastor ewangelicki, wydawca i tłumacz pieśni religijnych.
• Pod koniec XVII w. parafia w Rynie podlegała Jerzemu Teschnerowi, kanonikowi kapituły dobromiejskiej.

Bibliografia

• Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany (pod redakcją Waldemara Mierzwy), Dąbrowno 2008;
• Ryn w polskojęzycznej Wikipedii (dostęp: 5 stycznia 2015);
• oficjalna strona miasta i gminy Ryn (dostęp: 5 stycznia 2015);
• parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Rynie (dostęp: 5 stycznia 2015);
• parafia ewangelicko-augsburska w Rynie (dostęp: 5 stycznia 2015);
• Biblioteka Publiczna w Rynie (dostęp: 5 stycznia 2015).