Łyna

Łyna
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nidzicki
Gmina	Nidzica
Sołectwo	Łyna
Liczba ludności (2009)	247
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	13 - 100 Nidzica
Tablice rejestracyjne	NNI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Łyna
Położenie na mapie Polski Łyna
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Łyna – (Lana, Liny, niem. Lahna, od 1938 r. Allendorf) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nidzickim, w gminie Nidzica. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

W pobliżu wsi mieści się rezerwat przyrody "Rzeki Łyny" - miejsce, w którym wiele płynących strumieni daje początek rzece Łynie. Na terenie miejscowości występuje ciągłe cofanie się źródeł rzeki Łyny. Ponadto miejscowość leży na terenie gminy Nidzica, przez Obszar której przebiega jedna z głównych granic fizyczno-geograficznych Europy, oddzielająca Obszar Europy Zachodniej od Obszaru Europy Wschodniej. Ponadto 19 000 ha powierzchni gminy zajmują lasy i grunty leśne. Istotnym zasobem naturalnym gminy są surowce mineralne: żwiry i piaski, torfy i węgiel brunatny, kreda jeziorna, gytia i ziemia okrzemkowa.

Dzieje miejscowości

W 1387 r. komtur ostródzki nadał młyn Henrykowi z Reszek. Oprócz młyna Henryk otrzymał 7 łanów, 7 mórg i 150 prętów ziemi na prawie chełmińskim. Dokładna data lokacji wsi nie jest znana.

W 1414 r. istniał we wsi drewniany kościół, który w 1527 r. został przejęty przez protestantów. W 1532 r. książę Albrecht nadał Heinrichowi Landskronowi 12 łanów ziemi na prawie magdeburskim. Albrecht zezwolił na połów ryb w Jeziorze Orłowskim. Następnie 1557 r. książę Albrecht przekazał staroście nidzickiemu Rufowi Kobierzyckiemu i jego bratu Sebastyanowi wieś Łynę o powierzchni 60 włók. Bracia otrzymali prawo połowu ryb w Jeziorze Omulew i Jeziorze Czarne oraz w Jeziorku Dłużek. W 1565 r. 26 łanów wsi należało do Hansa Kostki.

W XVI w. miejscowość należała do polskich rodzin szlachecki: Chmielewskich, a po 1644 r. do Krasińskich, Michałowskich, Węgierskich. W 1620 r. sekretarz królewski Stefan Sadorski, w zamian za 20 włók w Zagrzewie i 2401 grzywien, otrzymał 19 włók w Łynie. W I poł. XVII w. w Łynie działały dwa młyny – zbożowy i foluszny. Foluszny spłonął w trakcie potopu szwedzkiego, ale został odbudowany przez sukienników.

W 1654 r. elektor pruski Fryderyk Wilhelm nadał wieś Christophowi Finck von Finckenstein. W 1680 r. teren wsi zajmował obszar 60 łanów. W latach 1725–1726 w Łynie wybudowano nowy kościół. W 1751 r. Łyna należała do porucznika von der Oelsnitz. W 1782 r. we wsi gospodarowało 8 chłopów, a Oelsnitz miał 26 łanów, zaś hrabia Czapski 18 łanów. W tym samym roku właścicielem młynów był Friedrich Augustin. W 1857 r. właścicielem Łyny był kapitan von Kornatzki, a po nim majątek przeją Adolf Ruben. W tym okresie miejscowość obejmowała powierzchnię 439 ha. We wsi znajdowała się również gorzelnia i wapiennik. W 1818 r. we wsi było 27 domów. W 1890 r., zaś funkcjonowało 40 domów. W 1871 r. we wsi było 283 ewangelików i 24 katolików. W tym okresie w dobrach rycerskich Łyny znajdowały się 342 ha ziemi ornej, w tym we wsi było 10 ha łąk, 36 ha pastwisk, 41 ha lasów i 9 ha nieużytków. W 1866 r. do parafii ewangelickiej należało 1735 Polaków i 124 Niemców. W 1878 r. znajdowało się we wsi: 1910 Polaków i 112 Niemców.

Na początku XX w. gminę sołecką Łyna tworzyły dwie osady: Łyna i Allendorf – powstała na gruntach majątku Łyna, lokowanego w 1426 r. Wieś ukształtowała się wzdłuż rzeki Łyny.

W dniach 23-28 sierpnia 1914 r. toczyła się bitwa między wojskami niemieckimi i rosyjskimi określana jako bitwa pod Frąknowem, Łyną i Orłowem. . Położona wysoko wieś Łyna stanowiła dla armii niemieckiej dogodny punkt obronny. Okopy obsadziła 2. i 4. kompania elitarnego 1. Batalionu Strzelców ze Szczytna im. hr. Yorcka. Celny ostrzał trzymał rosyjskie wojska na dystans. Jednak Rosjanie pokonali opór zmuszając obrońców do wycofania się i obsadzenia domów we wsi. W desperackiej obronie zginął dowódca - kapitan Bergemann. Część Niemców zdołała uciec do własnych oddziałów. Na cmentarzu pochowano ofiary bitwy: 54 żołnierzy armi niemieckiej oraz 89 żołnierzy armi rosyjskiej.

Gospodarka

We wsi znajduje się przystanek autobusowy, tartak, sklep, zakład wielobranżowy, firma budowlana, a także siedziba leśnictwa, należącego do Nadleśnictwa Nidzica.

Kultura

Z miejscowością związane są Międzynarodowe Warsztaty Plastyczne „Sztuka Łączy i Łagodzi Obyczaje”.

Edukacja

W Łynie działa Szkoła Podstawowa im. prof. Romana Kobendzy.

Religia

We wsi znajduje się siedziba parafii rzymskokatolickiej pw. Niepokalanego Serca Maryi Panny.

Ludzie związani z miejscowością

• Jadwiga Bardyszewska (ur. 1954) – artystka plastyk (rzeźba, rysunek, malarstwo olejne), pedagog.
• Jan Radomski (zm. ok. 1572) – pastor, korektor, tłumacz, proboszcz w Łynie.
• Z miejscowością związana jest postać pastora Marcina Świetlickiego.
• W kadencji 2011-2015 sołtysem wsi jest Elżbieta Brodacka.

Zabytki

Na terenie wsi znajdują się następujące zabytki: kościół z 1726 r. z drewnianą wieżą zakończoną barokowym hełmem, dawna gospoda z zajazdem, mały cmentarz z I wojny światowej, cmentarz ewangelicki z końca XIX w., cmentarz parafii rzymskokatolickiej.

Bibliografia

1. Kujawski Wojciech, Łyna - Wadąg. Szlak wodny, Olsztyn 2013, 447 ss.
   

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. V, Warszawa, 1884, 960 ss.

1. Wijaczka Jacek, Dzieje wsi do końca XVIII wieku, [w:] Historia Nidzicy i okolic, pod red. Waldemara Rezmera, Nidzica 2012, s. 165–202.

Zobacz też

Rezerwat Źródła Rzeki Łyny - museo.pl.