Barkweda

Barkweda
Dawny młyn w Barkwedzie
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dywity
Liczba ludności (2010)	532 (łącznie Bukwałd i Barkweda
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Barkweda
Położenie na mapie Polski Barkweda
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Barkweda (dawniej niem. Bergfriede) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dywity nad jeziorem Mosąg. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Położenie

Gmina Dywity jest leży na Pojezierzu Olsztyńskim. Osada położona 4 km od Brąswałdu, w szerokiej doliny rzeki Łyny. Przez wieś przebiega niebieski szlak rowerowy: Barkweda, Cerkiewnik, Różynka, Bukwałd, Barkweda[2] oraz żółty szlak rowerowy: Barkweda, Kajny, Redykajny, Dywity, Ługwałd[3]. W Barkwedzie rozpoczyna się także pieszy szlak napoleoński, o długości 39 km, na trasie Barkweda, Gutkowo, Mątki, Jonkowo, Łomy, Pupki, Gołogóra, Skolity, Dąbrówka, Konradowo[4]. Przez wieś przepływa stare koryto Łyny, nazywane Starą Łyną[5]. We wsi znajduje się sklep, zabytkowy młyn[6], pozostałości parku dworskiego, dawny cmentarz, zabytkowe aleje przydrożne.Wieś leży w odległości 15 km na północny zachód od Olsztyna.

Dzieje miejscowości

Nazwa wsi wywodzi się z języka niemieckiego i oznaczała szaniec, umocnienie. Wskazuje to na obecność dawnego umocnienia lub grodziska Prusów. Na południowy zachód od wsi, na zachodnim brzegu Łyny, znajduje się grodzisko staropruskie (”Zameczek”), świadczące o wcześniejszej obecności osad ludzkich na tym terenie.

Wieś wymieniana w dokumentach z 1425 r., przy okazji wydania przywileju na założenie młyna na rzece Łynie. W 1425 r. nazwa wsi brzmiała: Molendinum in Bergfrede. Później pojawiły się nazwy Bergfride (1576), Bergfrieden (1629), Bergfriede (od 1701 r.)[7]. W 1789 wymieniany w Barkwedzie był majątek szlachecki i folwark z jednym zabudowaniem. Od 1880 wymieniany jest młyn. W 1910 r. majątek szlachecki obejmował 384 ha, a w folwarku znajdowały się cztery zabudowania oraz 19 gospodarstw rodzinnych. W tym czasie we wsi mieszkało 80 osób, w tym 26 Polaków i 54 Niemców[7]. W dniach 2–4 lutego 1807 r. w Barkwedzie i okolicy rozegrała się bitwa wojsk napoleońskich z wojskami rosyjskimi i pruskimi, o przeprawę na rzece Łynie[7]. Okazały dąb, rosnący przy cmentarzu i kaplicy, został nazwany przez ludność miejscową „dębem Napoleona”. Według tradycji cesarz Napoleon miał pod drzewem swój punkt dowodzenia, a nawet miał nocować w obszernej dziupli[8]. Jako pomnik przyrody przetrwał do 1922 r.[9], (spalony w wyniku pożaru). Według pomiarów z 1897 r., wykonanych przez ks. Barczewskiego z pobliskiego Brąswałdu, dąb miał 9 m obwodu (tak zwana pierśnica, czyli na wysokości „piersi”, - 1,30 m). W dębie znajdowała się obszerna dziupla o wysokości 4 m i średnicy 1,75 m[8]. W okresie PRL wieś PGRowska z młynem (działał jeszcze w 1993 r., obecnie nieczynny). Dawny staw młyński obecnie jest suchy i zarośnięty krzakami.

Na przestrzenie stuleci nazwa wsi ulegała nieznacznym przekształceniom: Molendinum in Bergfrede (1425), Bergfride (1576), Bergfrieden (1629), Bergfriede (1701). Niemiecka nazwa miejscowości Bergfriede w dosłownym tłumaczeniu oznacza szaniec lub umocnienie. Określenie to na terenie Warmii było znane jako określenie śladów szańców na pagórkach z czasów podboju krzyżackiego. W 1789 roku istniał w Barkwedzie majątek szlachecki oraz folwark. W 1807 roku w dniach 2-4 lutego na trasie Dywity-Miłakowo doszło do starcia pomiędzy wojskami francuskimi i rosyjskimi. Pamiątką tych wydarzeń stał się dąb, rosnący w pobliżu cmentarza, który miejscowi nazwali dębem Napoleona. Niestety, drzewo spłonęło w 1922 roku. W 1880 roku obok majątku funkcjonował młyn. W 1910 roku obszar dworski obejmował powierzchnię 384 ha. Wieś była zamieszkana przez 80 osób (26 Polaków, 54 Niemców). W miejscowości działał młyn oraz Państwowe Gospodarstwo Rolne.

Turystyka

• Szlak rowerowy o długości 40 km- przebieg trasy: Olsztyn-Redykajny-Brąswałd-Barkweda-Kajny-Gutkowo-Łupstych-Olsztyn

Zabytki

• Wczesnośredniowieczne grodzisko pruskie; w tym samym miejscu zlokalizowany jest nieczynny cmentarz ewangelicki
• Młyn wodny z 1907 roku
• Rodowa kaplica cmentarna na dawnym cmentarzu ewangelickim

Bibliografia

1. Jadwiszczak Andrzej S., Kisielew Kazimierz, Klimek Robert, Kosińska Teresa, Warmia znana i nieznana: Brąswałd, Barkweda, Kajny, Bukwałd, Cerkiewnik, Swobodna, Gady 2012.
2. Lewicka Daniela, Tomkiewicz Ryszard, Gmina Dywity: teraźniejszość i przeszłość, Olsztyn 1994.
3. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo do druku podali Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
4. Skurzyński Piotr, Warmia i polskie Dolne Prusy. Przewodnik turystyczny, Gdynia 2012.
5. Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
6. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 13.12.2013]
7. Atlas miejsc niezwykłych Warmii i Mazur [data dostępu: 13.12.2013]
8. Wikipedia: Barkweda [data dostępu: 13.12.2013]