Rańsk

Rańsk
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Dźwierzuty
Liczba ludności (2010)	205
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-120
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Rańsk
Położenie na mapie Polski Rańsk
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Rańsk (niem. Rheinswein) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Dźwierzuty. Do 1954 roku siedziba gminy (później gromady) Rańsk. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 205 mieszkańców. Aktualnie funkcję sołtysa sprawuje Elżbieta Poniatowska.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Mazurskim, w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, w północnej części powiatu szczycieńskiego. Miejscowość leży w odległości 11 km na wschód od Dźwierzut, na południowo–zachodnim brzegu Jeziora Rańskiego, przy drodze nr 600 w kierunku Mrągowa. Przez wieś przepływa mała rzeczka łącząca jeziora Rańskie i Babięta Wielkie; jej wody zasilają znajdujące się we wsi stawy rybne.

Dzieje miejscowości

W pobliżu wsi odnaleziono groby z okresu kultury amfor kulistych, a także pozostałości kultury ceramiki sznurowej . Wieś została założona w latach 80. XIV wieku, gdy w 1383 roku rycerz Jan Ekhard z Działdowa otrzymał w tej okolicy 130 łanów. Nazwa wsi i okolicznych dóbr pochodzi od jeziora, które zwano wówczas Reyswin. Już na początku XV wieku istniał tu młyn. Dobra rańskie wróciły następnie na własność Zakonu Krzyżackiego, a w 1468 roku zostały zapisane na prawie magdeburskim braciom Küchmeister w uznaniu zasług poniesionych podczas wojny trzynastoletniej. W 1539 roku Rańsk składał się z 27 gospodarstw. Na początku XVII wieku dobra te obejmowały również: Arwiny (Orzyny), Miętkie, Rogale, Popową Wolę, Zalesie, Grodziska, Mojtyny, Przytuły, Maniny, Śledzie, Kałęczyn i Grądy. Pozostały one własnością członków rodu Küchmeister do około 1780 roku. Następnie poszczególne majątki uzyskały samodzielność, przeszedłszy na własność innych rodów. Rańsk należał kolejno do rodzin: von Boyen, von Taubenheim, von Chmeister do około 1780 roku. W 1818 roku Rańsk składał się z 21 gospodarstw i był zamieszkany przez 186 osób. Następnie poszczególne majątki uzyskały samodzielność, przeszedłszy na własność kolejnych rodzin. Rańsk należał kolejno do rodu: von Boyen, von Taubenheim, von Gröben i von Berg. Na początku XX wieku majątek w Rańsku uległ zmniejszeniu – część gruntów rozparcelowano.W 1939 roku Rańsk był zamieszkany przez 295 osób. Po II wojnie światowej ocalał młyn wodny w Rańsku, który został uruchomiony w 1945 roku.

Już w przywileju z końca XIV wieku przeznaczano kościołowi 4 łany, więc Rańsk w zamyśle od początku miał być siedzibą parafii. Trudno ustalić datę powstania pierwszego kościoła. Obecny kościół ewangelicki wybudowano w latach 1815-1827.

Miejscowość jest siedzibą sołectwa, obejmującego wsie: Rańsk, Grądy, Kałęczyn, Przytuły, Rogale, Śledzie, Zalesie.

Bezpieczeństwo

W Rańsku znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Kultura

We wsi działa wiejska świetlica. W miejscowości działa Stowarzyszenie Wsi Rańsk.

Turystyka

W miejscowości i okolicach rozwijają się usługi agroturystyczne. W Rańsku znajduje się m.in. Gospodarstwo Agroturystyczne "Hebelius". W okolicy zlokalizowane są pola namiotowe, kwatery prywatne.

Religia

Na terenie wsi znajduje się filiał parafii ewangelicko–augsburskiej w Szczytnie.

Zabytki

• kościół ewangelicki z lat 1815-1827, wewnątrz m.in. tablice upamiętniające mieszkańców wsi poległych podczas wojen napoleońskich i I wojny światowej
• część budynków folwarcznych pozostałych po dawnym majątku dworskim: czworak z połowy XIX wieku, murowana z polnych kamieni obora, ruiny dawnego młyna
• budynek dawnej mleczarni z czerwonej cegły z wysokim kominem
• budynek szkoły z przełomu XIX i XX wieku, z czerwonej cegły, kamienne fundamenty
• dawny cmentarz ewangelicki, z XIX wieku

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Grabowski Sławomir, Z dziejów gminy Dźwierzuty, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 3–6.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
Bank Danych Lokalnych GUS [29.08.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [29.08.2013]
Wojewódzka Ewidencja Zabytków [29.08.2013]