Gołdap

Gołdap
Herb Gołdapi Flaga Gołdapi
Plac Zwycięstwa w Gołdapi. Źródło: Wikimedia Commons
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	gołdapski
Gmina	Gołdap
Liczba ludności (2010)	15600
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Gołdap
Położenie na mapie Polski Gołdap
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Uzdrowisko w Gołdapi.
Fot. Mieczysław Kalski

Gołdap (niem. Goldap) – miasto w województwie warmińsko-mazurskim, siedziba powiatu i gminy miejsko-wiejskiej. W połowie 2014 miasto liczyło 13766 mieszkańców, funkcję burmistrza pełni Tomasz Luto. Miasto położone jest nad rzeką Gołdapą.

Nazwa

Nazwa miasta pochodzi od nazwy rzeki Gołdapy, którą potem przejęło jezioro Gołdap, a następnie sama osada. Etymologicznie wywodzi się ze staropruskich słów gelda ("dolina") i ape ("rzeka"), pierwotnie nazwa oznaczała zatem "rzekę płynącą w dolinie".

Położenie

Gołdap leży w północno-wschodniej części województwa, w odległości 132 km od Olsztyna (w linii prostej). Około 130 km dzieli Gołdap od Kaliningradu (do samej granicy z Rosją są 3 km), a 200 km – od Wilna.

Powierzchnia miasta wynosi 17,20 km².

Dzieje

Początek osadnictwa w okolicy dzisiejszej Gołdapi przypadł na połowę XVI wieku, a w latach 60. tego stulecia książę Albrecht postanowił utworzyć miasto dla zabezpieczenia nieodległej granicy z Litwą. Zasadźcą wyznaczono Bronisza Rostka, który miał zostać pierwszym sołtysem. Przywilej miejski wydany został w Królewcu w 1570 roku. Miasto miało początkowo charakter rolniczy, na rozwój zaś przyszło nieco poczekać, a to ze względu na serię nieprzychylnych wydarzeń historycznych, jakimi były pożary, epidemie, zniszczenia wojenne (m.in. tatarskie z 1657).

Pod koniec XVIII wieku Gołdap stała się miastem rolniczo-rzemieślniczym, o zaludnieniu rzędu trzech tysięcy osób. W 1818 roku uczyniono z miasta stolicę powiatu. Mimo kilku kolejnych dużych pożarów Gołdap rozwijała się, a w 1879 uzyskała połączenie kolejowe z Ełkiem (wkrótce przybyły inne linie kolejowe, obecnie stacja nie jest czynna). U schyłku XIX wieku mieszkało tu już ponad 7 tysięcy osób, w tym duża grupa Litwinów. Częstym gościem okolicznych lasów był polujący cesarz Wilhelm II.

W 1914 roku miasto zajęli na krótko Rosjanie. W okresie międzywojennym w Gołdapi nadal była siedziba powiatu. W 1938 roku doszło do spalenia synagogi. Z kolei zniszczenia wojenne z zimy 1945 sięgnęły 90% zabudowy.

Po przejęciu administracji przez Polskę Gołdap znalazła się w granicach województwa białostockiego, a po reformie administracyjnej z 1975 – województwa suwalskiego. Od lat 60. miasto cieszy się uznaniem jako kurort uzdrowiskowy, stawiając na turystykę i ekologię. W stanie wojennym Gołdap stanowiła miejsce internowania opozycjonistów.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków Gołdapi należą:

• konkatedra Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła, dawny kościół ewangelicki z 1560, odbudowany w latach 80. XX wieku po zniszczeniach wojennych, od 1992 kościół współkatedralny katolickiej diecezji ełckiej
• kościół św. Leona z 1894, obecnie katolicki
• dwie wieże ciśnień z przełomu XIX i XX wieku
• kamienice z XIX wieku
• pozostałości kwatery głównej Luftwaffe na zachodnim brzegu jeziora Gołdap

Gospodarka

Gołdap czerpie zyski z turystyki i uzdrowiskowego charakteru, jest ośrodkiem sportów zimowych (narciarstwo, saneczkarstwo). Znaczenie w obrocie handlowym ma również bliskość granicy (3 km) z Federacją Rosyjską. Funkcjonuje szereg małych i średnich przedsiębiorstw, m.in. dwie fabryki kopert, zakłady odzieżowe, zakłady metalowe, tartak, zakład produkujący mrożonki oraz firmy produkujące elementy wyposażenia budynków.

Kultura

W Gołdapi działają m.in.:

• Dom Kultury wraz z kinem "Kultura" i galerią K-2;
• Ośrodek Sportu i Rekreacji, przy którym funkcjonuje Muzeum Ziemi Gołdapskiej
• Biblioteka Publiczna

Do znanych, cyklicznych imprez organizowanych w mieście należą Jesienne Dni Literatury Ocalenie przez Poezję i Międzynarodowy Konkurs Krzyku.

Edukacja

W Gołdapi działa:

• Przedszkole Samorządowe nr 1 w Gołdapi
• Przedszkole Niepubliczne "U Kubusia Puchatka" w Gołdapi
• Przedszkole Niepubliczne "Bajka" w Gołdapi
• Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi im. Mikołaja Kopernika w Gołdapi
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Gołdapi
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Tadeusza Kościuszki w Gołdapi
• Szkoła Podstawowa Specjalna przy Zespole Placówek Edukacyjno-Wychowawczych w Gołdapi
• Gimnazjum nr 1 im. Noblistów Polskich w Gołdapi
• Publiczne Gimnazjum w Gołdapi
• Liceum Ogólnokształcące im. Jana Pawła II w Gołdapi
• Zespół Szkół Zawodowych w Gołdapi - w jego skład wchodzą: Zasadnicza Szkoła Zawodowa, Technikum, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, Szkoła policealna nr 1
• Zespół Placówek Edukacyjno-Wychowawczych w Gołdapi:
  • Specjalistyczne Przedszkole
  • Szkoła Podstawowa Specjalna
  • Gimnazjum Specjalne
  • Szkoła Przysposabiająca do Pracy
• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia w Gołdapi

W Gołdapi działają również: Zakład Doskonalenia Zawodowego w Białymstoku Ośrodek Kształcenia Zawodowego w Gołdapi, Liceum Ogólnokształcące Zaoczne Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Białymstoku z siedzibą w Gołdapi; Liceum Ogólnokształcące Zaoczne, Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące Zaoczne oraz Szkoła Policealna prowadzone przez Mazursko-Podlaskie Centrum Edukacji w Gołdapi.

Religia

Funkcjonują w Gołdapi jednostki lub duchowni następujących kościołów i grup wyznaniowych:

• parafie Kościoła rzymskokatolickiego:
  • parafia Najświętszej Panny Maryi Matki Kościoła
  • parafia św. Leona
  • parafia św. Józefa Robotnika
• Kościół ewangelicko-augsburski;
• Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa
• Kościół Boży w Chrystusie
• Świadkowie Jehowy

Współpraca z innymi miastami

Gołdap nawiązała współprace partnerską z:

• rosyjskimi Gusiewem i Dubną
• greckim Ano Syros
• izraelskim Giv'at Shemuel
• niemieckim Stade
• litewskimi Szakami

Ludzie związani z Gołdapią

Wśród osób urodzonych lub działających w Gołdapi byli:

• Sylwester Czereszewski, piłkarz
• Herbert Ehrenberg, polityk, minister spraw socjalnych RFN
• Jan Jakub Gräber, duchowny ewangelicki, wydawca pism religijnych
• Alfred Partikel, malarz
• Erich Sack, duchowny ewangelicki, przeciwnik hitleryzmu
• Johannes Thiele, zoolog
• Carl Zarniko, lekarz
• Immanuel Kant, o którym legenda głosi, że nigdy nie opuszczał Królewca, w rzeczywistości odbył podróż do Gołdapi, gdzie odwiedzał swojego przyjaciela generała von Lossowa.

Bibliografia

Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, pod redakcją Waldemara Mierzyw, Dąbrówno 2008 pl.wikipedia.org[09.01.2015]
portal Urzędu Miasta Gołdap [09.01.2015]
baza informacji lokalnych o Gołdapi [09.01.2015]
goldap.info, Gołdapski Portal Informacyjny [09.01.2015]