Plebiscyt na Warmii i Mazurach

Plebiscyt 1920 - jego przeprowadzenie wiązało się z decyzją podjętą na konferencji pokojowej w Wersalu, przypieczętowaną przez traktat pokojowy, podpisany 28 czerwca 1919 roku. Mieszkańcy 11 powiatów południowej części Prus Wschodnich oraz Powiśla mieli dokonać wyboru pomiędzy Niemcami a Polską.

W czasie rokowań w Wersalu reprezentanci Polski zwrócili uwagę na fakt, iż - zgodnie z danymi dostarczonymi przez Polaków - obszar Warmii, Mazur oraz Powiśla miał być zamieszkany przez 80% ludności, posługującej się językiem polskim (w tej statystyce uwzględniono oczywiście gwarę, m.in. mazurską).. Kwestie historyczne - oczywiste dla strony polskiej - nie odgrywały w tej kwestii decydującej roli. Zgodnie z postanowieniami traktatu, do Rzeczpospolitej włączono, nie objętą plebiscytem, część powiatu nidzickiego wraz z Działdowem. Wiązało się to z faktem, iż "obowiązkiem Rady Najwyższej Sprzymierzonych było przyznanie Polsce kolei Gdańsk-Mława-Warszawa" Głosowanie odbyło się 11 lipca 1920 roku. W powiatach ostródzkim, nidzickim, szczycieńskim, mrągowskim, piskim, ełckim, oleckim, giżyckim za Polską padło 7 980 głosów, natomiast za Niemcami 363 209 głosów. W warmińskich powiatach olsztyńskim i reszelskim za Polską oddano 5 996 głosów .Stosunkowo późne rozpoczęcie działań w ramach akcji plebiscytowej. Wykorzystanie potencjału w postaci działaczy pochodzących spoza Warmii i Mazur. Nie uwzględniono jak decydującą rolę mogą odegrać miejscowi społecznicy, ludzie kultury, związanie z Polską, a jednocześnie rozumiejący lokalne realia i mentalność. Niebagatelne znaczenie miały kwestie wyznaniowe. Wszystkie wymienione kwestie sprawiały, że ludność mazurska była nieufna i niechętna wobec inicjatyw podejmowanych przez polskich agitatorów. Nie mniej ważny okazał się stosunek przedstawicieli przybyłej 21 lutego 1920 roku Komisji Międzysojuszniczej (powołanej przez Ligę Narodów), którzy stosunkowo łagodnie próbowali powstrzymać antypolskie wystąpienia, akty przemocy oraz wszelkie formy torpedowania polskich inicjatyw na terenie plebiscytowym.. Niekorzystny termin głosowania. Polska była wziągnięta w wojnę z bolszewicką Rosją, która skupiała całą uwagę zarówno polskiego rządu jaki i społeczeństwa. Na dodatek sprawę skomplikowała sytuacja na terenie Działdowszczyzny, która - wbrew wcześniejszym zapewnieniom - została objęta mobilizacją, ze względu na wydarzenia na froncie polsko-bolszewickim. Doprowadziło to do zjawiska ucieczek Mazurów na obszar Prus Wschodnich.

Strona niemiecka wykorzystywała ponadto fakt, że odrodzone państwo polskie znajduje się dopiero na etapie kształtowania własnej tożsamości administracyjnej, gospodarczej, politycznej, nie mówiąc już o kwestii ostatecznego uregulowania granic. W przypadku Warmii długotrwałe i konsekwentne związane z głeboko zakorzenionymi strukturami administracji niemieckiej, kształtującej życie ludności w sferze publicznej - utrudniało to dodatkowo wykorzystanie argumentu wspólnoty i więzi z narodem polskim. Klęska Niemiec w I wojnie światowej, niezwykle surowe reperkusje, które spadły na państwo w ogromnej mierze wpłynęły na nastroje przeważającej części obywateli. Nieprzebrzmiałe okropieństwa wojny, poczucie poniżenia i niesprawiedliwości podwyższały jedynie temperaturę frustracji, skrajnie nacjonalistycznych nastrojów i niechęci - graniczącej zapewne nierzadko z nienawiścią - wobec wszelkich przejawów niezależności, autonomii Warmiaków, Mazurów.

Bibliografia

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
2. Bystrzycki Piotr, Działdowszczyzna w latach II Rzeczpospolitej. Życie społeczno-polityczne, Olsztyn 1997.
3. Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
4. Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
5. Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską. Rozprawy z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.
6. Łubieńska Anna, Moje wspomnienia z plebiscytu na Warmii, oprac. Andrzej Wakar, Olsztyn 1977.
7. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
8. Szostakowska Małgorzata, Konsulaty polskie w Prusach Wschodnich w latach 1920-1939, Olsztyn 1990.
9. Śliwiński Józef, Lubawa wobec plebiscytu 1920 r., Lubawa 1981.
10. Wakar Andrzej, Plebiscyt na Pojezierzu Mazurskim, Olsztyn 1970.
11. Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.
12. Wrzesiński Wojciech, Polska-Prusy Wschodnie. Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Powiślu w 1920 roku, Olsztyn 2010.
13. Wrzesiński Wojciech, Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz Powiślu w 1920 roku, Olsztyn 1974.

Przypisy

<references>