Kruszczyk błotny
| Kruszczyk błotny | |
| | |
| Epipactis palustris | |
| (L.) Crantz | |
 Kruszczyk błotny Źródło: Wikipedia | |
| Systematyka | |
| Królestwo | rośliny |
| Podkrólestwo | rośliny naczyniowe |
| Gromada | okrytonasienne |
| Klasa | jednoliścienne |
| Rząd | szparagowce |
| Rodzina | storczykowate |
| Rodzaj | kruszczyk |
| Gatunek | kruszczyk błotny |
| Synonimy | |
| Amesia palustris (L.) A.Nelson & J.F.Macbr., Helleborine palustris (L.) Hill, Limodorum palustre (L.) Kuntze, Serapias palustris (L.) Mill | |
Kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) Crantz.) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae), rzędu szparagowców (Asparagales).
Spis treści
Morfologia
Kruszczyk błotny jest byliną z długim podziemnym kłączem o długich międzywęźlach. Łodyga o wysokości 15-50(70) cm, wzniesiona, nierozgałęziona, miękko i gęsto owłosiona, górą zwykle fioletowo nabiegła, w dolnej części zielona. Liście dolne w postaci 2 do 4 pochwiastych łuskolistków, liście asymilacyjne siedzące w liczbie 4-10, podługowato lancetowate, na brzegu owłosione, w dotyku szorstkie, 7-18 cm długości i do 4 cm szerokości. Wyrastają spiralnie na łodydze i mają czerwonawe unerwienie.
Kruszczyk błotny kwitnie od czerwca do lipca. Kwiaty grzbieciste, duże, bez zapachu. Zebrane są na szczycie w luźne grono, o długości 6-10 cm, zawierające 8–15 kwiatów z drobnymi przysadkami na górnej części bezlistnej łodygi. Okwiat o 6 działkach (po 3 działki w dwóch okółkach), brunatno- lub purpurowo-zielonkawe, wewnątrz białawe lub zaróżowione. Warżka biała z czerwonymi żyłkami, bez ostrogi, dwuczłonowa (przedni człon okrągławy, ruchomy, oddzielony głębokim wcięciem, człon nasadowy węższy, z dwoma trójkątnymi łatkami), działki okwiatu rozpostarte, kwiaty nieco zwisające, krótkoszypułkowe, wyrastające w kątach przysadek, zebrane w luźne, 8-15-kwiatowe, jednostronne grono. Zalążnia prosta, na skręconej silnie owłosionej szypułce kwiatowej. Owocem jest torebka, do 20 mm długości.
Rozmieszczenie i ekologia
Gatunek jest rozpowszechniony w Europie, od północnej Hiszpanii i Francji po południową część Skandynawii. Na wschodzie sięga do Iranu, a nawet Japonii. Napotykano go do wysokości 2000 m n.p.m. W Polsce występuje na całym obszarze, choć miejscami rzadko. Kruszczyk błotny jest gatunkiem charakterystycznym dla torfowisk niskich i źródliskowych, występuje również w lasach łęgowych i na mokrych łąkach trzęślicowych, w dolinach wydmowych. Preferuje gleby zawierające węglan wapnia od odczynu lekko kwaśnego do obojętnego. Występuje na niżu i w niższych położeniach górskich. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Caricetaliadavallianae. Populacje liczą zazwyczaj od kilkunastu do kilkudziesięciu, bardzo rzadko kilkuset osobników.
Na Warmii i Mazurach występuje w Rezerwacie Jeziorko koło Drozdowa oraz w Rezerwacie Jezioro Karaś.
Wartość użytkowa
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową, umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w kategorii zagrożenia V (grupa gatunków narażonych na wymarcie). Główne zagrożenie dla gatunku stanowi osuszanie terenów podmokłych oraz ich zarastanie przez gatunki drzewiaste i trzcinę.
Ciekawostki
Kwiaty nie produkują nektaru, są jednak odwiedzane przez owady, które zbierają pyłkowiny. Odbywa się to w ten sposób, że owad siadając na warżce odgina swoim ciężarem jej część szczytową, a pyłkowina przykleja mu się do głowy. W niesprzyjających warunkach (np. podczas długotrwałych opadów), gdy owady nie odwiedzają kwiatów, dochodzi do samozapylenia.
Tworzy mieszańce z kruszczykiem rdzawoczerwonym (Epipactis atrorubens). Jest gatunkiem mało zmiennym morfologicznie. Niewielka zmienność dotyczy tylko ubarwienia kwiatów, które mogą mieć kolor od ciemnoczerwonego po prawie zielony.
Bibliografia
Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, Wyd. Naukowe PWN, 2006.
Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew, Rośliny chronione, Warszawa, Multico Oficyna Wyd., 2006.
Zarzycki Kazimierz, Szeląg Zbigniew, Red list of the vascular plants in Poland, [w:] Red lists of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski, red. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda i Zbigniew Szeląg, Kraków 2006.
