Obóz jeniecki w Stabławkach
Obóz jeniecki w Stabławkach (Stalag I A Stablack) – niemiecki obóz jeniecki zlokalizowany w dawnym powiecie Pruska Iława, przeznaczony dla podoficerów i szeregowców wojsk lądowych. Został zlokalizowany w północnej części dawnego niemieckiego poligonu Stablack. Obóz znajdował się w części północnej miejscowości Stablack (obecnie Bagriatonowsk w obwodzie kaliningradzkim), tzw. Lager Nord. Komando i obozowe koszary usytuowane były w części południowej (Lager Süd), na obszarze dzisiejszej miejscowości Kamińsk w powiecie bartoszyckim.
Początki istnienia obozu
W 1934 roku w okolicach ówczesnego Stablack rozpoczęto budowę poligonu wojskowego na potrzeby Werhmachtu. W Stabławkach północnych zlokalizowane były zabudowania koszarowe, mieszkalne i szpitalne, przeznaczone dla załóg lotniczych. W części południowej wzniesiono natomiast koszary dla strzelców krajowych. W pierwszych dniach września 1939 roku w miejscowości powstał obóz – Stalag I A, przeznaczony dla polskich jeńców.
Pierwszymi jeńcami byli żołnierze armii Pomorze, którzy zjawili się w obozie na początku września 1939 roku. Do stalagu trafili polscy żołnierze, którzy 3 września walczyli pod Mełnem w ówczesnym powiecie grudziądzkim, uczestnicy obrony Grudziądza, żołnierze z 64 i 65 pułku piechoty, rezerwiści batalionów Obrony Narodowej z Grudziądza, Świecia, Tczewa i Starogardu. Po nich przybyli wkrótce obrońcy Westerplatte: Wacław Izdebski, Józef Szlecieński, Władysław Kidaba. Kolejni polscy żołnierze, którzy trafili do obozu zostali wzięci do niewoli na terenie Podlasia. Ostatnimi z przybyłych byli obrońcy Modlina i Warszawy. Po wybuchu wojny między III Rzeszą a Związkiem Radzieckim, w stalagu zaczęto umieszczań również jeńców rosyjskich.
Na początku na terenie obozu nie istniały jakiekolwiek pomieszczenia mieszkalne. Teren stalagu był ogrodzony jedynie drutem kolczastym. Na przełomie września i października zaczęły pojawiać się namioty wojskowe. Większość jeńców była wysyłana do prac polowych w majątkach; jeńcy polscy pochodzenia żydowskiego zostali natomiast skierowani do wznoszenia baraków. Do połowy 1940 roku jeńcy budowali obóz główny. Na północ od obozu głównego znajdował się szpital, przeznaczony dla 700 do 1000 chorych.
Więźniowie
Więźniowie każdej narodowości mieli w obozie swojego męża zaufania. W przypadku jeńców polskich ich reprezentantem był st. sierż. Jan Krzemkowski. Dla jeńców radzieckich wydzielona została specjalna część stalagu – przebywało w niej około 2000 Rosjan. Od czerwca 1940 żołnierze polscy otrzymywali status robotników przymusowych. Kierowano ich następnie do Szczytna, Kętrzyna,Olecka, Ełku, Biskupca, Pasłęka i Nidzicy. Łącznie stalag w Stabławkach dostarczył około 47 338 polskich robotników przymusowych. Żołnierze byli w ten sposób pozbawiani uprawnień jenieckich i podporządkowani wewnętrznym przepisom dotyczącym robotników przymusowych.
Od kwietnia 1940 roku, w związku z planowaną inwazją hitlerowską na Francję, rozpoczęto akcję przenoszenia polskich jeńców do zachodnich prowincji Rzeszy. Niemcy spodziewali się dużego napływu jeńców z Europy Zachodniej. Poza tym obawiano się kontaktów Polaków z miejscową ludnością. Jeńcy zaczęli trafiać do Westfalii, Szlezwiku i obozu jenieckiego w Olsztynku. Od połowy maja do Stabławek zaczęli napływać jeńcy francuscy. Byli oni wysyłani następnie do ośrodków przemysłowych I okręgu. We wrześniu 1943 roku do stalagu zaczęli napływać żołnierze włoscy – umieszczeni zostali w wyodrębnionej części stalagu, a następnie odesłani do pracy na roli. Część z nich otrzymała później status robotników przymusowych; pozostałych przewieziono do północnych Włoch. Stalag I A był największym obozem w Prusach Wschodnich. Przewinęło się przez niego 80 000 jeńców francuskich, 40 000 polskich, 23 000 belgijskich, 80 000-100 000 rosyjskich, 7000 Brytyjczyków oraz 12 000 Włochów.
Po zakończeniu II wojny światowej nazwa miejscowości została zamieniona na Kamińsk, a obszar obozu znalazł się pod opieką jednostki wojskowej w Bartoszycach. W latach 50. na terenie dawnego stalagu powstał zakład karny. 12 września 2009 roku w Kamińsku odbyły się pierwsze uroczystości poświęcone rocznicy wyzwolenia obozu, a przede wszystkim pamięci ofiar i jeńców stalagu. Uczestniczyli w nich m.in. przedstawiciele ambasad Anglii, Belgii, Francji i Włoch.
Zobacz też
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Bartoszyce. Z dziejów miasta i okolic, red. Andrzej Wakar, Olsztyn 1987.
Datner Szymon, Zbrodnie Werhmachtu na jeńcach wojennych armii regularnych w II wojnie światowej, Warszawa 1964.
Lietz Zygmunt, Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939-1945, Warszawa 1982.
Miron, Przez sześć lat zginęły tam tysiące, Gazeta Olsztyńska, 2009, nr, 215, s.4.
Pamięci jeńców Stalagu I A, z okazji 70. rocznicy powstania obozu, Górowo Iławeckie 2009.
Pamięci ofiar i jeńców,Posłaniec Warmiński, 2009, nr 20, s. 34.
Ze znakiem "P": relacje i wspomnienia robotników przymusowych i jeńców wojennych w Prusach Wschodnich, wyb. i oprac. Bohdan Koziełło-Poklewski, Bohdan Łukaszewicz, Olsztyn 1977.
