Budry

Budry
Kościół w Budrach. Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś gminna
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	węgorzewski
Gmina	Budry
Liczba ludności (2010)	441
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	11-606
Tablice rejestracyjne	NGI, NWE
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Budry
Położenie na mapie Polski Budry
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Budry (niem. Buddern) – wieś gminna w Polsce położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie węgorzewskim, w gminie Budry. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. Siedziba gminy Budry. W 2010 roku wieś liczyła 441 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Sławomir Oryńczak.

Położenie

Wieś położona jest w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, na Pojezierzu Giżycko–Węgorzewskim, 11 km na północny wschód od Węgorzewa, przebiega przez nią droga wojewódzka nr 650 w kierunku Gołdapi.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1565 roku na 51 łanach i dwóch morgach przez Jana Miksę, komornika zamku węgorzewskiego. Początkowo (1571) mieszkało tu 6 rodzin chłopskich. Później wieś została całkowicie zasiedlona. Mieszkańcy płacili czynsz na rzecz majątku państwowego we Wróblu. Wieś początkowo nazywana była Buderne, następnie Budra i Buddern. Podczas epidemii dżumy (1709–1710) populacja wsi zmniejszyła się o połowę (zmarło 245 osób).

W 1724 roku zdecydowano o utworzeniu parafii w Budrach, jednak z budową kościoła zwlekano tak długo, aż król Fryderyk Wilhelm I zagroził wójtowi szubienicą, jeśli natychmiast nie zajmie się tą sprawą. W 1739 roku kościół został ukończony i poświęcony przez superintendenta Jerzego Andrzeja Helwinga. Drewniana wieża kościoła zawaliła się w 1882 roku i sześć lat później ukończono budowę wieży murowanej. Od 1945 roku kościół jest siedzibą katolickiej parafii pw. św. Trójcy.

Parafia ewangelicka w Budrach obejmowała wsie: Brzozówko, Budry, Budzewo, Dowiaty, Grądy Węgorzewskie, Grądyszki, Krzywińskie, Pietrele, Piłaki Małe, Popioły, Sobiechy i Więcki. Początkowo w parafii przeważali Polacy – jeszcze w 1820 roku było ich dwukrotnie więcej niż Niemców – ale w drugiej połowie XIX wieku postępująca akcja germanizacyjna drastycznie odwróciła te proporcje: już w 1858 roku w parafii było 233 Polaków i 4602 Niemców. Pod koniec stulecia sporadycznie odprawiano msze po polsku, ale już w 1907 roku według spisów kościelnych nie było w parafii żadnych Polaków. W 1925 roku wieś zamieszkiwało 820 osób, zaś w 1939 roku liczba mieszkańców wynosiła 896 osób.

Szkoła we wsi powstała wraz z kościołem (1739). W 1856 roku dwóch nauczycieli pracowało tu z 140 dziećmi, natomiast w 1935 roku zatrudnionych było trzech nauczycieli, uczęszczało 156 dzieci. Szkoła w Budrach była jedną z pierwszych placówek w powiecie uruchomionych po II wojnie światowej (wiosna 1946 roku, Julia Prewisz–Kwinto). W połowie lat 60. obejmowała osiem klas.

Po II wojnie światowej w Budrach powstała pierwsza w powiecie węgorzewskim spółdzielnia produkcyjna (1949). W tym czasie założono również pożarnicze drużyny młodzieżowe i żeńskie, zaś remizę wybudowano w czynie społecznym. W 1953 roku uruchomiono tu kino wiejskie.

Od 18 listopada 1945 Budry były siedzibą gminy, a następnie (od 1954 roku) gromady, do której należało 8 wsi sołeckich: Budry, Brzozówko, Budzewo, Grądy Węgorzewskie, Popioły, Piłaki Małe, Sąkieły Małe i Więcki.

Kultura

Od 1975 roku działa w Budrach Gminny Ośrodek Kultury, organizujący szereg imprez i wydarzeń kulturalnych, m.in.:

• Jesienne Spotkania Słowem Malowane
• Przegląd Piosenki Dziecięcej – Piosenki Naszego Dzieciństwa
• Przegląd Kolęd i Pastorałek

W ośrodku kultury działają różne zespoły i grupy artystyczne, m.in.: „Absolwent”, AleBabki, Forget, Budryski.

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa
• gminne gimnazjum z siedzibą w Więckach

Zabytki

• kościół wzniesiony w 1739 roku z wieżą dobudowaną w 1888 roku
• rowy przeciwczołgowe tzw. linii Kocha zbudowane w 1944 roku w ramach przygotowań do odparcia ofensywy Armii Czerwonej

Ludzie związani z miejscowością

• Józef Markiewicz (ur. 1960) – społecznik, samorządowiec, wójt gminy Budry (od 1994 r.)

Bibliografia

Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
Darmochwał Tomasz, Rumiński Marek Jacek, Warmia. Mazury, Białystok 1998.
Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 1 , Warszawa 1880.
Wakar Andrzej, Wilamowski Bohdan, Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, Olsztyn 1968.
Bank Danych Lokalnych GUS [30.07.2013]
Deutsche Verwaltungsgeschichte [30.07.2013]
Wrota Warmii i Mazur [30.08.2013]