Kanał Elbląski

Kanał Elbląski
Kanał Elbląski, pochylnia w Kątach. Fot. Adam Płoski.
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	elbląski
Gmina	Elbląg
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kanał Elbląski
Położenie na mapie Polski Kanał Elbląski
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kanał Elbląski do 1945 r. zwany Oberlandzkim – obecnie najbardziej znany zabytek hydrotechniczny województwa warmińsko-mazurskiego, poprzez zastosowane oryginalne rozwiązania techniczne obiekt unikalny na skalę światową.

Historia

Kanał zaprojektowany został przez inżyniera Georga Jakoba Steenke, który był także kierownikiem budowy drogi wodnej i późniejszym jej administratorem. Prace budowlane prowadzono w okresie 1844–1872. Uroczyste otwarcie kanału miało miejsce w 1860 r. W późniejszych latach kanał kilkakrotnie modernizowano, m.in. w okresie międzywojennym. W efekcie prac Elbląg, Iława, Zalewo, Miłomłyn i Ostróda zostały połączone siecią kanałów.

Przerwa w użytkowaniu kanału miała miejsce w okresie drugiej wojny światowej (tabor zatopiono przed wkroczeniem Armii Czerwonej). Żeglugę wznowiono w 1946 r. Pod koniec lat 70. XX w. kanał został wpisany do rejestru zabytków. Od 2013 r. prowadzone są w obrębie kanału zakrojone na szeroką skale prace remontowo-rewitalizacyjne.

Kanał budowano z myślą o wykorzystaniu gospodarczym, co też miało miejsce (przewożono głównie drewno, płody rolne, węgiel, materiały budowlane), jednakże już przed pierwszą wojną światową kanał użytkowy był turystycznie.

Trasa

Kanał łączy jeziora, w tym Drużno, Szeląg i Jeziorak, oraz żeglowne odcinki rzek (m.in. Elbląg, Nogat, Wisłę) z Zalewem Wiślanym i Morzem Bałtyckim. Obecnie jest to najdłuższy żeglowny kanał w Polsce, o długości ok. 150 km (z odgałęzieniami i jeziorami, właściwy kanał ma ok. 80 km długości) i różnicy poziomów wody dochodzącej do ponad 100 m.

Urządzenia hydrotechniczne

Wykorzystywane do dziś urządzenia kanału poruszane są siłą wody za pomocą kół wodnych lub turbin systemu Francisa. Różnice poziomów wody pokonywane są przy pomocy pięciu pochylni zaprojektowanych jako napędzane siłą wody (pochylnia w Buczyńcu, Kątach, Oleśnicy, Jeleniach, Całunach), z wykorzystaniem platform z torowiskami i wyciągu linowego, za pomocą których wciągane są statki jednocześnie w dwóch przeciwnych kierunkach. Do zastosowania tego typu rozwiązań zainspirowała projektanta kanału wycieczka, podczas której wizytował Kanał Morrisa i Kanał Pensylwania w USA. W trakcie budowy Kanału Elbląskiego wykonano szereg prac i budowli hydrotechnicznych, w tym m.in.: mosty, przepusty, jazy, śluzy, suchy dok ze slipem (Ostróda). Na wyróżnienie zasługuje rozwiązanie hydrotechniczne niwelujące różnicę poziomów wody pomiędzy Jeziorem Karnickim a kanałem, czego dokonano łącząc je przekopem w usypanej w poprzek jeziora grobli z kanałem.

Ciekawostki

Kanał jest jedyną na świecie budowlą hyrotechniczną, gdzie działa tego typu system poruszanych siłą wody pochylni transportujących statki.

W 2011 r. kanał został uznany rozporządzeniem Prezydenta RP za Pomnik Historii.

Multimedia

Film udostępniony w ramach projektu Regionalna Kronika Filmowa

Zobacz też

zegluga.com [08.02.2014]
pl.wikipedia.org [08.02.2014]

Bibliografia

R. Kowalski, C. Wawrzyński, 100 lat żeglugi pasażerskiej Ostróda-Iława-Elbląg 1912-2012, Olsztyn 2012.
A. Płoski, Historyczna infrastruktura wodna Warmii i Mazur, "Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski" 2014, nr 6.