Wyrandy

Wyrandy
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Purda
Liczba ludności (2010)	141
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wyrandy
Położenie na mapie Polski Wyrandy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wyrandy (niem. Wiranden) – wieś niesołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Purda. W latach 1975-1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 141 mieszkańców. Wieś wchodzi w skład sołectwa Marcinkowo, w którym funkcję sołtysa sprawuje obecnie Marzena Kopczyńska.

Położenie

Wieś położona jest na Pojezierzu Olsztyńskim, 2 km na wschód od Purdy.

Dzieje miejscowości

Początki wsi (podobnie jak w przypadku wsi: Trękus, Trękusek, Kaborno) sięgają nadania przez kapitułę warmińską 130 łanów czterem pruskim braciom, zwanym Karyothen. Wyrandy zostały wyodrębnione z tych dóbr. Przynajmniej od początku XVI stulecia majątek stanowił własność szlacheckiej rodziny Gnatowskich - właścicieli Prejłowa i Wipsowa. Z tego rodu wywodzili się dwaj kanonicy warmińscy urodzeni w Wyrandach: Samson (1515-1586) i Jan (1562-1606). W tym okresie spotykamy się z przeróżną pisownią tego nazwiska: de Worein, von Worein, Woreński, Woraiński.

W latach 1573-1578 na Wyrandach rezydował Krzysztof Woreński. Majątek obejmował wówczas obszar 35 łanów. W 1655 roku Wyrandy należały do szlachcica Zagórnego herbu Rogala, który gospodarzył tu wraz z żoną, córką i synem oraz 27 poddanymi.Do innej gałęzi tego rodu należały Pajtuny. Drugi z synów właściciela - Ludwik poślubił Annę Ludwikę Ogińską. Ich syn wraz z żoną Katarzyną pochodzącą z Legin, jeszcze w 1723 roku rezydowali w Wyrandach, gdzie urodziła się ich córka - Joanna Eleonora. Po jakimś czasie przenieśli się do Legin. Później Zagórni zdecydowali się wyjechać do Warszawy. Wyrandy były sprzedawane chłopom po 100 guldenów za 1 łan. Zgłosiło się wówczas 14 nabywców.

Po 1772 roku Wyrandy były wsią obejmującą obszar 30 łanów, w której istniało 12 zagród chłopskich, a ponadto 16 zagrodników. We wsi działała też karczma prowadzona przez chłopa o nazwisku Miazgowski. Na wszystkich właścicieli zagród chłopskich przeszły uprawnienia przysługujące poprzednim szlacheckim właścicielom. W związku z tym każdy z nich miał prawo do... pędzenia wódki. Pierwotna szlachecka gorzelnia oraz zabudowania folwarczne znajdowały się na działce niejakiego Alojzego Ruchy. Dwór trafił w ręce Sokołowskiego. Wieś określano mianem szlacheckiej. W 1836 roku liczyła 130 mieszkańców i 26 chałup.

Po separacji gruntów dokonanej w 1848 roku Trękusek składał się z 10 zagród chłopskich, karczmy, 7 gospodarstwa zagrodników wraz z ogrodami. We wsi pracował 1 ogrodnik. Szkoła została założona w 1870 roku,cztery lata później otrzymała własny budynek. W 1875 uruchomiono polską bibliotekę. W 1925 roku Wyrandy były zamieszkane przez 245 osób. Dwa lata później zbudowano nową szkołę. Po 1945 roku majątek upaństwowiono.

Zabytki

• Dwie kapliczki przydrożne
• Budynek dawnej szkoły
• Tradycyjna wiejska zabudowa

Bibliografia

1. Przewodnik turystyczny po gminie Purda, Purda 2013.
2. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
3. Historia wsi na stronie gminy Purda [data dostępu: 12.11.2013]
4. Bank Danych Lokalnych GUS [data dostępu: 12.11.2013]
5. Verwaltungsgeschichte [data dostępu: 12.11.2013]