Biała Piska

Biała Piska
Herb Białej Piskiej
Fragment rynku w Białej Piskiej. Lata 1934-1943 Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]
Rodzaj miejscowości	miasto
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Biała Piska
Liczba ludności (2010)	4 269
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-230
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Biała Piska
Położenie na mapie Polski Biała Piska
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Biała Piska (niem. Bialla, od 1938 r.Gehlenburg) – miasto w Polsce położone w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa suwalskiego. W 2010 roku miejscowość liczyła 4 269. mieszkańców. Aktualnie funkcję burmistrza pełni Sławomir Szumowski. Siedziba gminy Biała Piska.

Charakterystyka fizjograficzna

Miejscowość położona w południowo–zachodniej części Pojezierza Ełckiego, na trasie Pisz – Szczuczyn – Grajewo. Przez Białą Piską płynie strumyk Białka (Biallafliess, Gehlenburger Fliess), lewy dopływ strumyka Konopki. W pobliżu Białej Piskiej znajdują się: Jezioro Bialskie, Młyński Staw (Biallaer Mühlenteich, Gehlenburger Mühlenteich) – o powierzchni około 3,5 ha, Las Borek (Borek, Ebhardshön) – około 1,5 km na wschód od miasta.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w 1428 roku na prawie chełmińskim nad strumykiem Gayle, od którego też przyjęła nazwę. W przywileju lokacyjnym występowała wprawdzie jako Struppenberg, lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła. Następnie funkcjonowały nazwy: Pial, Pialla, Cayle, Gayle, Gala, Büahle, Geel, jednak ostatecznie ustaliła się jako Bialla (w języku pruskim gayle oznaczało biały). W 1938 roku nazwę zmieniono na Gehlenburg. Wieś lokowano na 60 łanach, z których zasadźca wsi i sołtys, Piotr Szulc, otrzymał sześć, a cztery przeznaczono na uposażenie kościoła; wieś od początku miała być siedzibą parafii. Ponadto 2 łany otrzymał młynarz; we wsi założono również dwie karczmy szarwarkowe, w następnym stuleciu (1540 rok) liczba karczem wzrosła do piętnastu, a pod koniec XVI wieku było ich we wsi dwadzieścia siedem. Pierwszy kościół wybudowano we wsi w roku 1481, został on rozebrany w XVIII wieku; nowy kościół – usytuowany w północno–wschodniej części rynku – wzniesiono w latach 1756-1763. Szkołę parafialną założono jeszcze w czasach krzyżackich. W 1789 roku istniała w mieście tzw. szkoła łacińska pozostająca pod patronatem króla. W 1812 roku istniały w niej dwie klasy: polska i niemiecka; w drugiej połowie XIX wieku liczba klas wzrosła do czterech. W 1939 roku funkcjonowała tu szkoła o ośmioletnim programie nauczania, w której pracowało ośmiu nauczycieli.

Położona na szlaku handlowym wieś szybko stała się ważnym ośrodkiem targowym. W 1595 roku otrzymała przywilej na jarmarki bydła – zakupione tu woły pędzono przez Pisz do Gdańska. W XVI wieku obszar wsi powiększono do 88 łanów. W połowie XVII wieku odbywały się w wiosce – którą zaczęło nazywać miasteczkiem – cztery jarmarki rocznie. Rozwój wsi został w tym czasie (1656 roku) zahamowany na skutek najazdu tatarskiego, a na początku XVII wieku – z powodu epidemii dżumy (1709–1710), w wyniku której zmarło około 75% mieszkańców, a 57 łanów ziemi zostało pustych. Wieś najwyraźniej szybko podniosła się z tych klęsk, ponieważ już 26 marca 1722 roku król pruski Fryderyk Wilhelm I nadał jej prawa miejskie. Osada liczyła wówczas około 600 mieszkańców. W roku następnym wybrano radę miejską (ośmiu członków) oraz kolegium sądowe (sześciu ławników). W miasteczku wyznaczono duży prostokątny rynek (110 x 115 m) na osi północ-południe, przez który poprowadzono główną ulicę. Kolejny etap rozwoju miasta łączy się z budową linii kolejowej Pisz – Ełk w 1883 roku.

I wojna światowa. Rynek w Białej Piskiej

Biała Piska w roku 1966. Na pierwszym planie Urząd Miasta i Gminy

W 1945 roku Biała Piska została zniszczona w ok. 30%. Przez kilka miesięcy w 1945 przebywały tu administracyjne władze polskie, które zajmowały się utworzeniem starostwa powiatowego w Piszu. W miejscowości działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Liczba mieszkańców w poszczególnych okresach:

1740 – 594 osoby

1801 – 863 osoby

1852 – 1313 osoby

1910 – 2169 osób

1939 – 2623 osoby

Gospodarka

W Białej Piskiej działają liczne firmy sektora usługowego m.in. PPHU Skrodzki Kominki, MaxstairS Rafał Frąckiewicz, Zakład usług kominiarskich KOMINIARCZYK, Ogród s.c. PPHU, Adamiec – Art. motoryzacyjne, Zakład Produkcyjno Usługowo Handlowy Fiodor Dariusz Fedrau, Przedsiębiorstwo Handlowo–Usługowe K&K Melka Gabriela, SetCon Mariusz Sobiech, SKLEP BAR Mieczysła Borzymowski.

Kultura

W miejscowości działa Miejsko–Gminny Ośrodek Kultury i Miejsko–Gminna Biblioteka Publiczna, Lokalna Grupa Działania „Mazurskie Morze”, a także Stowarzyszenie Miłośników Kultury „Nasza Biała”. W 2008 r. MGOK wraz biblioteką zaangażował się w realizację Mazurskich Obchodów 150 rocznicy urodzin Michała Kajki, z kolei w 2010 r. wszystkie wymienione instytucje realizowały projekt kulturalny Głośne czytanie nocą. W mieście działa Kapela Podwórkowa „Klika”.

Religia

• Parafia pw. Świętego Andrzeja Boboli

Ludzie związani z miejscowością

• Jan Ferdynand Szamborski (1770–1832), nauczyciel, tłumacz, autor podręczników szkolnych dla Mazurów (m.in. "O pisowni polskiej dla łatwego nauczenia się czytać" oraz "O wymawianiu wyrazów polskich"), w latach 1826–1829 był pastorem w Białej
• Jerzy Tadeusz Krzywoszewski (1917–2010) – poeta, prozaik, harcerz, działacz społeczno–kulturalny Ziemi Piskiej
• Ryszard Sławomir Szumowski (ur. 1965) – nauczyciel, samorządowiec, burmistrz miasta i gminy Biała Piska (2010-2014)

Sport

W miejscowości działa drużyna piłkarska OSP Biała Piska.

Szkolnictwo

Szkolnictwo lokalne reprezentują przedszkole, szkoła podstawowa oraz gimnazjum.

Turystyka

• Szlak rowerowy: Biała Piska – Bełcząc – Kowalewo – Mikuty – Kumielsk – Szkody o łącznej długości 22,7 km.

Zabytki

• Ratusz wybudowany na początku XX wieku
• Budynek stacji kolejowej z przełomu XIX i XX wieku
• W miejscowości znajduje się cmentarz wojenny, na którym pochowano żołnierzy rosyjskich walczących w czasie I wojny światowej oraz żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku. Natomiast na cmentarzu ewangelickim, wśród mogił mieszkańców Białej znajdują się groby rosyjskich i niemieckich żołnierzy, poległych w czasie I wojny światowej
• Kościół pw. św. Andrzeja Boboli,wybudowany w latach 1756–1763
• Wieża ciśnień zbudowana w 1928 roku

Bibliografia

1. Białuński Grzegorz, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002.
2. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
3. Pałaszewska Mirosława, Biała Piska dawniej, Biała Piska 2009.
4. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
5. Bank Danych Lokalnych GUS:http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu:23.08.2013]
6. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/osterode.html [data dostępu:23.08.2013]
7. Rejestr Zabytków Nieruchomych województwa warmińsko-mazurskiego: http://www.wuoz.olsztyn.pl/ [data dostępu:23.08.2013]
8. Olsztyńska Strona Rowerowa [02.07.2014]