Kruzy

Kruzy
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Kolno
Liczba ludności (2010)	233
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Kruzy
Położenie na mapie Polski Kruzy
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kruzy (niem. Krausen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Kolno. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Wieś w 2010 roku była zamieszkana przez 233 osoby. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Aneta Drozdowska.

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 4,1 km od Jeziora Bęskiego.

Dzieje miejscowości

Niemiecka nazwa miejscowości była przeróbką pruskiej wersji, która oznaczała gruszkę. Dokument lokacyjny wsi został wystawiony w 1374 roku. Nowa miejscowość miała powstać na 60 włókach nadanych na prawie chełmińskim. Kruzy stanowiły jeden z elementów łańcucha obronnego obejmującego obszar od jeziora Dadaj aż do wsi Łężany. Wieś została doszczętnie zniszczona w czasie wojny polsko–krzyżackiej w latach 1519–1521. Kruzy zostały opuszczone przez dotychczasowych mieszkańców. Podobnie jak w przypadku pozostałych wsi, podjęto próby ponownego obsadzenia ziemi leżącej odłogiem. Do 1533 roku udało się zagospodarować zaledwie 25 włók. Akcja osadnicza przebiegała powoli i nie przynosiła oczekiwanych rezultatów. Ostatecznie biskup Stanisław Hozjusz w 1568 roku sprzedał Kruzy swojemu krewnemu Piotrowi Zawadzkiemu. Tym sposobem wieś przekształciła się w majątek lenny na prawie chełmińskim. Z części majątku wydzielono folwark; część funkcjonowała jako wieś szlachecka. W późniejszym okresie w nieznanych okolicznościach dobra przeszły w ręce jezuitów z Reszla. Fakt ten potwierdza dokument odnawiający zapis majątku na rzecz jezuitów, który został wystawiony w 1 września 1639 roku przez biskupa Mikołaja Szyszkowskiego. W latach 1709-1711 Kruzy nawiedziła epidemia dżumy. W 1783 roku w miejscowości działał nieprzerwanie folwark oraz młyn; wieś składała się z 35 domów. W 1820 roku Kruzy były zamieszkane przez 258 osób. 28 lat później liczba mieszkańców wzrosła do 384. Większość z nich była zatrudniona w miejscowym folwarku. Ludność polska stanowiła znaczny procent mieszkańców. W 1939 roku Kruzy były zamieszkane przez 531 osób. Po zakończeniu II wojny światowej we wsi osiedlili się przybysze z różnych części ziem polskich.

Kultura

W miejscowości działa świetlica wiejska.

Bezpieczeństwo

W Kruzach znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Szkolnictwo

W miejscowości działa Publiczny Specjalny Katolicki Ośrodek Edukacyjno–Wychowawczy.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii greckokatolickiej pw. Przemienienia Pańskiego w Reszlu.

Zabytki

• Zabudowa wiejska z połowy XIX oraz przełomu XIX i XX stulecia.

Turystyka

• Szlak rowerowy o długości 65 km – przebieg trasy: Biskupiec – Stanclewo – Stary Gieląd – Zyndaki – Burszewo – Widryny – Leginy – Samławki – Kabiny – Kolno – Górowo – Kruzy – Labuchy – Biskupiec.

Ludzie związani z miejscowością

• Ewa Maria Sirowatka (1917–1989) – urodzona w Kruzach warmińska pisarka tworząca w języku niemieckim

Bibliografia

1. Biskupiec. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1969.
2. Bank Danych Lokalnych GUS[12.12.2013]
3. Publiczny Specjalny Katolicki Ośrodek Edukacyjno-Wychowawczy w Kruzach] [12.12.2013]
4. Strona Urzędu Gminy Kolno [18.12.2013]