Wejsuny

Wejsuny
Wejsuny Wikipedia [12.11.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	338
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wejsuny
Położenie na mapie Polski Wejsuny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wejsuny (niem. Weissuhnen) – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane-Nida. Do 1954 roku siedziba gminy Wejsuny, następnie wchodziła w skład gminy (później gromady) Ukta; od 1973 roku w gminie Ruciane-Nida. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego.

Charakterystyka fizjograficzna

Wieś położona jest w południowo-wschodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, w Puszczy Piskiej, 6,5 km na północny wschód od Rucianego-Nidy, nad jeziorami Wejsunek (39 ha) i Warnołty (połączone ze Śniardwami przez zatokę Szyba). Krzyżują się w niej szlaki turystyczne, w tym z Pisza i z Rucianego-Nidy, nad jezioro Śniardwy.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w 1763 roku jako osada szkatułowa. W 1842 roku większość mieszkańców stanowiła ludność polskojęzyczna; znajdowała się tu kuźnia i karczma. W 1872 roku na pobliskim polu chłop Jeromin z Wejsun znalazł na polu kamienną tzw. babę pruską, rzeźbę, na której zachowały się zarysy twarzy (nos rzeźbie utrącił ponoć pewien myśliwy około 1886 r.). W 1988 roku baba pruska została przeniesiona do Pisza i ustawiona przed ratuszem.

Parafia ewangelicko-augsburska istnieje tu od 1898 roku, została wyodrębniona z parafii piskiej. W 1900 roku w parafii Wejsuny było 800 Polaków i 300 Niemców (według danych kościelnych). Budowę neogotyckiego kościoła ukończono w 1908 roku, trzy lata później zawieszono na jego wieży dwa dzwony. Pierwszym proboszczem parafii był ks. Heinrich Küll (w latach 1898-1909). Od 1970 roku tutejszy kościół ma status filiału parafii ewangelickiej w Piszu.

Pierwszym wójtem wsi po II wojnie światowej został Gustaw Optacy. W 1945 roku powstał sklep spożywczy oraz agencja pocztowa (od 1955 roku urząd pocztowy), w 1946 roku punkt felczerski (lekarski, od 1953 r. ośrodek zdrowia) i Urząd Stanu Cywilnego. W 1947 roku powołano Ochotniczą Straż Pożarną (w 1968 r. wybudowano remizę) i posterunek Milicji Obywatelskiej (wraz z aresztem gminnym). W 1948 roku powstała Spółdzielnia Gminna „Samopomoc Chłopska”, przy której w 1949 roku uruchomiono ośrodek maszynowy. Również w 1948 roku otwarto we wsi punkt biblioteczny (od 1955 r. biblioteka).

Rozwój wsi uwarunkowała budowa drogi asfaltowej z Wejsun do Pisza (1953-1956), a w 1963 roku postawiono most na trasie Wejsuny-Ruciane o długości 14,5 m. We wsi uruchomiono kółko rolnicze (1957, w 1960 r. liczyło 60 członków), zaś w 1959 roku przeprowadzono elektryfikację wsi. W latach 60. XX wieku istniało tam półstałe wiejskie kino (od 1962 r.) i biblioteka gromadzka wraz z Wiejskim Domem Kultury, a także świetlica kółka rolniczego.

W roku 1968 gromada Wejsuny osiągnęła najlepszy wynik w powiecie piskim jeśli chodzi o przeliczenie wartości czynów społecznych na jednego mieszkańca. Przez lata Wejsuny nazywane były „republiką wejsuńską” i stawiane za wzór gospodarowania. Do powstania tego określenia przyczyniła się również postawa wielu mieszkańców w latach powojennych: autochtoni mieli niechętny stosunek do władzy ludowej, część z nich odmawiała przyjęcia dowodów osobistych, podkreślając swoją odmienność od ludności napływowej. Niektóre rodziny do lat 70. zdecydowały się opuścić wieś i wyjechać za Odrę.

W latach 70. XX wieku obok wyżej wymienionych instytucji istniał we wsi klub prasy i książki „Ruch”, kawiarnia, bar, a także punkt apteczny, dwa sklepy, przystanek PKS. W Wejsunach działała również filia giżyckiej spółdzielni pracy przemysłu spożywczego „SPES”, w której produkowano konserwy mięsne i rybne oraz przetwarzano runo leśne. Zakład ten zatrudniał 15 osób (1978).

Szkołę we wsi uruchomiono w 1848 roku. W 1935 roku uczęszczało do niej 73 dzieci (pracowało dwóch nauczycieli). Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono w 1947 roku (5 klas, 40 uczniów); placówkę organizowała Halina(?) Potocka, a przez wiele lat (1951-1971) jej kierownikiem był Eugeniusz Bielawski. W 1967 roku szkoła była ośmioklasowa, w 1969 roku uczęszczało do niej 90 uczniów, pracowało 7 nauczycieli. Pod koniec następnej dekady (1978) w szkole zatrudnionych było 8 nauczycieli, którzy zajmowali się edukacją 126 uczniów.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dariusz Vogel.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych

1842 – 11 gospodarstw

1857 – 267 osób

1864 – 321 osób

1867 – 372 osoby

1933 – 400 osób

1939 – 433 osoby, 40 gospodarstw

1945 – 430 osób

1970 – 304 osoby, 50 gospodarstw

1978 – 328 osób, 44 gospodarstwa

1987 – 361 osób

Kultura

W Wejsunach działa Izba Regionalna, założona w latach 70. XX wieku przez Eugeniusza Bielawskiego we własnym domu i przez niego kierowana aż do śmierci. Znajdują się tu zabytki lokalnego rękodzieła, dawny sprzęt gospodarski (wykonany z drewna), a także liczne druki (mapy, czasopisma, książki) związane z dziejami ziemi piskiej. W miejscowości działa taż Biblioteka Publiczna, będąca filią Biblioteki w Rucianem-Nidzie.

Religia

We wsi znajduje się filiał parafii ewangelicko-augsburskiej w Piszu.

Turystyka

• Szlak rowerowy o długości 85 km - przebieg trasy: Mikołajki - Wierzba - Wejsuny - Niedźwiedzi Róg - Karwik - Jeglin - Zdory - Kwik - Nowe Guty - Okartowo - Suchy Róg - Dziubiele - Łuknajno - Mikołajki.

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Jezioro Warnołty".

Zabytki:

• Kościół ewangelicki z 1898 roku; plebania z tego samego okresu
• Zachowała się część dawnej zabudowy z przełomu XIX i XX wieku (domy nr 5, 13, 15, 41, 45, 80, 84)
• Zespół dawnej szkoły z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy
• Dawna karczma z budynkiem gospodarczym, początek XX wieku, obecnie sklep
• Cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku; znajduje się na nim kwatera wojenna z okresu I wojny światowej, w której pochowanych jest 5 żołnierzy armii niemieckiej
• Leśniczówka i dwa budynki gospodarcze z początku XX wieku, Wejsuny-Leśniczówka

Ludzie związani z miejscowością:

• Eugeniusz Bielawski (1906-1986) – regionalista i długoletni nauczyciel w Wejsunach, założyciel tutejszej Izby Regionalnej.
• Olga Masiuk (ur. 1979) - pisarka, autorka książek dla dzieci, nauczycielka; o Wejsunach zob. O.Masiuk, Bristol; Świerszcze : opowieści rodzinne, "Borussia", nr 24/25, 2001, s. 67-71.
• Gustaw Optacy (1892-1979) – zasłużony działacz mazurski; był pierwszym wójtem w Wejsunach po II wojnie światowej.

Bibliografia:

1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I-II, Olsztyn 2011.
2. Balbus Tomasz, Brenda Waldemar, Sylwetki: Eugeniusz Bielawski (Jan Sietnicki), Znad Pisy, nr 9, 2000, s. 208-213.
3. Bielawski Eugeniusz, Kronika wsi Wejsuny (Fragmenty z 1967 r.), Znad Pisy, nr 11, 2002, s. 248-273.
4. Hippel Rudolf von, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19-20, 2010-2011, s. 83-157.
5. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
6. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
7. Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, s. 49-69.
8. Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
9. Rej Krzysztof, Parafia ewangelicka w Wejsunach dawniej i dziś, Znad Pisy, nr 8, 1999, s. 78-86.
10. Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
11. Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
12. Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
13. Deutsche Verwaltungsgeschichte: http://www.verwaltungsgeschichte.de/johannisburg.html [data dostępu: 2.08.2013]
14. Bank Danych Lokalnych GUS: http://www.stat.gov.pl/bdl/app/samorzad_m.dims [data dostępu: 2.08.2013]
15. Gminna Ewidencja Zabytków www.bip.ruciane-nida.pl/zalaczniki/prawo/130215093910.pdf [data dostępu: 2.08.2013]

Przypisy