Wejsuny

Wejsuny
Wejsuny Wikipedia [12.11.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Ruciane-Nida
Liczba ludności (2010)	338
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-220
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wejsuny
Położenie na mapie Polski Wejsuny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wejsuny (niem. Weissuhnen) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Ruciane–Nida. Do 1954 roku siedziba gminy Wejsuny, następnie wchodziła w skład gminy (później gromady) Ukta; od 1973 roku w gminie Ruciane–Nida. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 r. liczyła 338 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Dariusz Vogel.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na Równinie Mazurskiej, w Puszczy Piskiej, 6,5 km na północny wschód od Rucianego-Nidy, nad jeziorami: Wejsunek (39 ha) i Warnołty (połączone ze Śniardwami przez zatokę Szyba). Krzyżują się w niej szlaki turystyczne, w tym z Pisza i z Rucianego-Nidy, nad jezioro Śniardwy.

Dzieje miejscowości

Wieś powstała w 1763 roku jako osada szkatułowa. W 1842 roku większość mieszkańców stanowiła ludność polskojęzyczna; znajdowała się tu kuźnia i karczma. W 1872 roku na pobliskim polu chłop Jeromin z Wejsun znalazł na polu kamienną tzw. babę pruską, rzeźbę, na której zachowały się zarysy twarzy (nos rzeźbie utrącił ponoć pewien myśliwy około 1886 r.). W 1988 roku baba pruska została przeniesiona do Pisza i ustawiona przed ratuszem.

Parafia ewangelicko–augsburska istnieje tu od 1898 roku, została wyodrębniona z parafii piskiej. W 1900 roku w parafii Wejsuny było 800 Polaków i 300 Niemców (według danych kościelnych). Budowę neogotyckiego kościoła ukończono w 1908 roku, trzy lata później zawieszono na jego wieży dwa dzwony. Pierwszym proboszczem parafii był ks. Heinrich Küll (w latach 1898–1909). Od 1970 roku tutejszy kościół ma status filiału parafii ewangelickiej w Piszu.

Pierwszym wójtem wsi po II wojnie światowej został Gustaw Optacy. W 1945 roku powstał sklep spożywczy oraz agencja pocztowa (od 1955 roku urząd pocztowy), w 1946 roku punkt felczerski (lekarski, od 1953 r. ośrodek zdrowia) i Urząd Stanu Cywilnego. W 1947 roku powołano Ochotniczą Straż Pożarną (w 1968 r. wybudowano remizę) i posterunek Milicji Obywatelskiej (wraz z aresztem gminnym). W 1948 roku powstała Spółdzielnia Gminna „Samopomoc Chłopska”, przy której w 1949 roku uruchomiono ośrodek maszynowy. Również w 1948 roku otwarto we wsi punkt biblioteczny (od 1955 r. biblioteka).

Rozwój wsi uwarunkowała budowa drogi asfaltowej z Wejsun do Pisza (1953-1956), a w 1963 roku postawiono most na trasie Wejsuny - Ruciane o długości 14,5 m. We wsi uruchomiono kółko rolnicze (1957, w 1960 r. liczyło 60 członków), zaś w 1959 roku przeprowadzono elektryfikację wsi. W latach 60. XX wieku istniało tam półstałe wiejskie kino (od 1962 r.) i biblioteka gromadzka wraz z Wiejskim Domem Kultury, a także świetlica kółka rolniczego.

W roku 1968 gromada Wejsuny osiągnęła najlepszy wynik w powiecie piskim jeśli chodzi o przeliczenie wartości czynów społecznych na jednego mieszkańca. Przez lata Wejsuny nazywane były „republiką wejsuńską” i stawiane za wzór gospodarowania. Do powstania tego określenia przyczyniła się również postawa wielu mieszkańców w latach powojennych: autochtoni mieli niechętny stosunek do władzy ludowej, część z nich odmawiała przyjęcia dowodów osobistych, podkreślając swoją odmienność od ludności napływowej. Niektóre rodziny do lat 70. zdecydowały się opuścić wieś i wyjechać za Odrę.

W latach 70. XX wieku obok wyżej wymienionych instytucji istniał we wsi klub prasy i książki „Ruch”, kawiarnia, bar, a także punkt apteczny, dwa sklepy, przystanek PKS. W Wejsunach działała również filia giżyckiej spółdzielni pracy przemysłu spożywczego „SPES”, w której produkowano konserwy mięsne i rybne oraz przetwarzano runo leśne. Zakład ten zatrudniał 15 osób (1978).

Szkołę we wsi uruchomiono w 1848 roku. W 1935 roku uczęszczało do niej 73 dzieci (pracowało dwóch nauczycieli). Po II wojnie światowej szkołę uruchomiono w 1947 roku (5 klas, 40 uczniów); placówkę organizowała Halina(?) Potocka, a przez wiele lat (1951–1971) jej kierownikiem był Eugeniusz Bielawski. W 1967 roku szkoła była ośmioklasowa, w 1969 roku uczęszczało do niej 90 uczniów, pracowało 7 nauczycieli. Pod koniec następnej dekady (1978) w szkole zatrudnionych było 8 nauczycieli, którzy zajmowali się edukacją 126 uczniów.

Aktualnie wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1842 r. – 11 gospodarstw

• 1857 r. – 267 osób

• 1864 r. – 321 osób

• 1867 r. – 372 osoby

• 1933 r. – 400 osób

• 1939 r. – 433 osoby, 40 gospodarstw

• 1945 r. – 430 osób

• 1970 r. – 304 osoby, 50 gospodarstw

• 1978 r. – 328 osób, 44 gospodarstwa

• 1987 r. – 361 osób

Kultura

W Wejsunach działa Izba Regionalna, założona w latach 70. XX wieku przez Eugeniusza Bielawskiego we własnym domu i przez niego kierowana aż do śmierci. Znajdują się tu zabytki lokalnego rękodzieła, dawny sprzęt gospodarski (wykonany z drewna), a także liczne druki (mapy, czasopisma, książki) związane z dziejami ziemi piskiej. W miejscowości działa taż Biblioteka Publiczna, będąca filią Biblioteki w Rucianem-Nidzie.

Religia

We wsi znajduje się filiał parafii ewangelicko–augsburskiej w Piszu.

Turystyka

• szlak rowerowy o długości 85 km - przebieg trasy: Mikołajki - Wierzba - Wejsuny - Niedźwiedzi Róg - Karwik - Jeglin - Zdory - Kwik - Nowe Guty - Okartowo - Suchy Róg - Dziubiele - Łuknajno - Mikołajki

Przyroda

W pobliżu miejscowości znajduje się Rezerwat Przyrody "Jezioro Warnołty".

Zabytki

• kościół ewangelicki z 1898 roku; plebania z tego samego okresu
• część dawnej zabudowy z przełomu XIX i XX wieku (domy nr 5, 13, 15, 41, 45, 80, 84)
• zespół dawnej szkoły z początku XX wieku: szkoła i budynek gospodarczy
• dawna karczma z budynkiem gospodarczym, początek XX wieku, obecnie sklep
• cmentarz ewangelicki z końca XIX wieku; znajduje się na nim kwatera wojenna z okresu I wojny światowej, w której pochowanych jest 5 żołnierzy armii niemieckiej
• leśniczówka i dwa budynki gospodarcze z początku XX wieku, Wejsuny–Leśniczówka

Ludzie związani z miejscowością

• Eugeniusz Bielawski (1906-1986) – regionalista i długoletni nauczyciel w Wejsunach, założyciel tutejszej Izby Regionalnej
• Olga Masiuk (ur. 1979) - pisarka, autorka książek dla dzieci, nauczycielka; o Wejsunach zob. O.Masiuk, Bristol; Świerszcze : opowieści rodzinne, "Borussia", nr 24/25, 2001, ss. 67–71
• Gustaw Optacy (1892-1979) – zasłużony działacz mazurski; był pierwszym wójtem w Wejsunach po II wojnie światowej

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
Balbus Tomasz, Brenda Waldemar, Sylwetki: Eugeniusz Bielawski (Jan Sietnicki), Znad Pisy, nr 9, 2000, ss. 208–213.
Bielawski Eugeniusz, Kronika wsi Wejsuny (Fragmenty z 1967 r.), Znad Pisy, nr 11, 2002, ss. 248–273.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Cmentarze i mogiły wojenne z okresu pierwszej wojny światowej na obszarze byłego powiatu piskiego, Znad Pisy, nr 4, 1996, ss. 49–69.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Rej Krzysztof, Parafia ewangelicka w Wejsunach dawniej i dziś, Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 78–86.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Śliwiński Józef, Z dziejów Rucianego-Nidy i okolic, Olsztyn 1993.
Żurkowska Tekla, Mazurskie cmentarze. Symbole w krajobrazie, Olsztyn 2008.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [02.08.2013]
Bank Danych Lokalnych GUS [02.08.2013]
Strona Urzędu Gminy Ruciane-Nida [02.08.2013]