Wierzbiny

Wierzbiny
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Liczba ludności (2010)	252
Strefa numeracyjna	(+48) 87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Wierzbiny
Położenie na mapie Polski Wierzbiny
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Wierzbiny (niem. Wiersbinnen, od 1938 r. Stollendorf) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa suwalskiego. W 2010 roku liczyła 252 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Wiesław Kosiorek.

Położenie

Wieś położona jest w południowo–wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego na pograniczu Krainy Wielkich Jezior Mazurskich i Pojezierza Ełckiego, nad południową odnogą jeziora Orzysz, zwaną Zatoką Wierzbińską (lub Jeziorem Wierzbińskim), 2 km od Orzysza. Przebiega przez nią droga krajowa nr 16.

Dzieje miejscowości

Osada prawdopodobnie istniała już przed wojną trzynastoletnią (1454–1466), a pod koniec wojny lub tuż po jej zakończeniu znajdował się tu majątek krzyżacki. Wieś została lokowana jako dobra służebne w 1467 lub 1468 roku o powierzchni 40 łanów, które otrzymał Krzysztof Scolun, zapewne pochodzący z rodu Skolimów z Pomezanii. Początkowo wieś nazywana była Wirssbynn, Wirsbin, Wirzbin, Wirsbinnen, później utrwaliła się forma Wiersbinnen. Jeszcze w 1538 roku książę Albrecht Hohenzollern odnowił przywilej na 40 łanów w Wierzbinach dla sołtysa z Drygał Marcina (22,5 łana) oraz Bogusza Kosacka (17,5 łana). Jednak już dwa lata później żadnego z nich w Wierzbinach nie było, a dobra dość szybko uległy rozdrobnieniu – było tu aż 26 wolnych, w związku z tym wieś nie przekształciła się w majątek szlachecki. W tym samym roku działały we wsi trzy karczmy. W 1600 roku wieś powiększyła się o ponad 9 łanów. W XVII wieku wśród właścicieli niewielkich dóbr w Wierzbinach byli m.in. Grzegorzewscy, Kossakowski, von Reibnitz. Podczas wojen szwedzkich, jesienią 1656 roku, wieś ucierpiała w wyniku najazdu tatarskiego, między innymi uprowadzonych w jasyr zostało trzech mieszkańców, w tym dwie kobiety. Wieś należała do parafii ewangelickiej w Orzyszu.

W 1812 roku stacjonowały w Wierzbinach wojska napoleońskie. W 1911 roku powstała tu jednostka straży pożarnej, a w 1921 roku stowarzyszenie sportowe. Po ewakuacji, zarządzonej wraz ze zbliżaniem się frontu w styczniu 1945 roku, do wsi powróciło zaledwie kilkudziesięciu mieszkańców, a kilka lat później (1952) pozostało tu zaledwie sześciu autochtonów, którzy wkrótce opuścili wieś.

Szkoła we wsi powstała w 1759 roku. W 1935 roku uczęszczało do niej 117 dzieci (pracowało dwóch nauczycieli). W latach 1954-1966, w związku ze wzrostem liczby dzieci, szkoła mieściła się w wynajętym budynku. W latach 60. XX wieku w Wierzbinach powstała zasadnicza szkoła zawodowa.

Wieś odgrywała znaczącą rolę w ruchu turystycznym już przed II wojną światową. Znajdowały się tu w tym okresie: gospoda u Fritza Christofzika, oberża Otto Thoruna, a także restauracja „Biały Dom” należąca do Wilhelma Hertela. Obecnie znajduje się tu zajazd, gościniec z restauracją, gospodarstwa agroturystyczne, Obozowisko Hufca ZHP nad jeziorem, pole namiotowe, stanica wodna i sklep spożywczy.

Wieś jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców w poszczególnych latach:

• 1857 r. – 470 osób

• 1864 r. – 517 osób

• 1867 r. – 499 osób

• 1933 r. – 624 osoby

• 1939 r. – 631 osób

• 1952 r. – 138 osób

• 1988 r. – 244 osoby

Kultura

W Wierzbinach działa Koło Gospodyń Wiejskich, ma też tutaj swoją siedzibę Mazurskie Stowarzyszenie Aktywności Lokalnej. W 2000 r. zorganizowano we wsi koncert w ramach Plenerów Wielkich Jezior "Festiwal Mazurski", natomiast w 2009 r. Konkurs Piosenki Biesiadnej.

Religia

Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej w Orzyszu.

Zabytki

• dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, na zachodnim skraju wsi
• dawny cmentarz ewangelicki z połowy XIX wieku, na północny wschód od wsi
• dawny cmentarz ewangelicki sprzed 1945 roku, Wierzbiny - Wyspa Róż

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I, Olsztyn 2011.
Białuński Grzegorz, Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie, Olsztyn 1996.
von Hippel Rudolf, Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868, Znad Pisy, nr 19–20, 2010–2011, ss. 83–157.
Kulęgowski Mieczysław, Drygały, Znad Pisy, nr 8, 1999, ss. 26–31.
Pawlicki Ryszard W., Ziemia piska jako region turystyczny do 1945, Znad Pisy, nr 1, 1995, ss. 9–25.
Pawlicki Ryszard Wojciech, Sikorski Piotr, Wierzba Marek, Ziemia Orzyska. Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Orzysz 2004.
Pisz. Z dziejów miasta i powiatu, red. Wanda Korycka, Olsztyn 1970.
Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen, Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg 1857.
Deutsche Verwaltungsgeschichte [17.09.2013].
Bank Danych Lokalnych GUS [17.09.2013].
Strona Gminy Orzysz [ 17.09.2013].