Związek Mazurów

Związek Mazurów
Rodzaj organizacji	Związek ludności mazurskiej
Profil działalności	obrona interesów gospodarczych, swobody językowej, podtrzymywanie tradycji i rozwój życia kulturalnego
Rok założenia	1923

Związek Mazurów (Masurenbund) – mazurska organizacja powołana do życia w 1923 roku w Ełku.

Historia

Geneza powstania organizacji wiąże się z postacią Gustawa Sawitzkiego, Mazura będącego niemieckim urzędnikiem policyjnym, oraz ełckiego kupca Adolfa Szymańczyka.

W roku 1923 Sawitzki przebywał służbowo w Olsztynie, gdzie sporządzał tłumaczenia z polskich gazet. W tym okresie udało mu się nawiązać kontakty z polskimi działaczami, między innymi z Gustawem Leydingiem juniorem. Rozpoczął wówczas prace nad utworzeniem ełckiej organizacji Mazurów. Zainteresowanie tym pomysłem wykazywał także Adolf Szymańczyk. Przed planowanym wkrótce powrotem do Ełku Sawitzki zdecydował się na zamieszczenie w jednej z lokalnych gazet anonsu prasowego. Informował w nim o możliwości utworzenia w Ełku klubu Altpreussenklub lub Masurenbund. Na anons odpowiedział między innymi niejaki Burghard, sekretarz magistratu w Ełku. Jednym z pierwszych współpracowników Sawitzkiego został Robert Macht. W 1923 roku Sawitzki powrócił do Ełku i nawiązał kontakt z Szymańczykiem.

2 grudnia 1923 w Ełku na zebraniu pod przewodnictwem Sawitzkiego i Szymańczaka, w obecności m.in. Jerzego Burskiego, powołano Związek Mazurów. Teren działalności organizacji miał się ograniczać jedynie do najbliższych okolic miasta.

Na przełomie 1923/1924 roku intensywnie pracowano nad wystąpieniem publicznym prezentującym program Związku i ostateczną strukturę organizacyjną. W tym okresie Związek nie mógł liczyć na żadne wsparcie ze strony innych organizacji, działał jako indywidualny byt. Publiczny debiut Związku Mazurów miał miejsce w Sochach w powiecie ełckim w dniu 13 kwietnia 1924 roku. W czasie wiecu domagano się między innymi wprowadzenia do mazurskich szkół nauki języka i śpiewu w języku polskim.

Wiosną 1924 roku, w miarę rozszerzania działalności organizacji, znalazła się ona pod baczniejszą obserwacją nacjonalistycznej Heimatdienst, która zaczęła oskarżać Związek Mazurów o współpracę z polskim ruchem. Co prawda niektórzy polscy działacze, jak chociażby Jan Jagiełko-Jaegertal, wykazywali zainteresowanie jego poczynaniami, jednak do zbliżenia z organizacjami polskimi nie doszło. Sytuacji nie polepszyła sprawa, która pojawiła się przed wyborami parlamentarnymi w 1924 roku. Członek Związku Mazurów Robert Macht znalazł się jako kandydat na liście Zjednoczenia Mazurskiego. Sprawa zakończyła się wydaleniem Machta z szeregów organizacji. Cała zaistniała sytuacja nie jest do końca jasna, wiadomo jednak, że przed wybuchem afery doszło w Ełku do spotkania działaczy Zjednoczenia Mazurskiego (Gustaw Leyding junior, Jan Jagiełko-Jaegertal) oraz Związku Mazurskiego (Gustaw Sawiztki, Adolf Szymczak).

Oskarżenia Sawitzkiego i Szymańczyka o kontakty z ruchem polskim wysuwane przez Heimatdienst doprowadziły ostatecznie do przeprowadzenia policyjnego śledztwa. Sawiztki jako urzędnik policyjny został przeniesiony dyscyplinarnie do Berlina. W Ełku pozostał jedynie Szymańczyk, który nie podjął już prób rozbudowy organizacji, zbliżając się coraz bardziej do ruchu polskiego. Natomiast niezrażony Sawitzki 20 maja 1926 roku utworzył w Berlinie centralę Związku Mazurów. W pracy kierowniczej wspierał go młody student, Mazur Kurt Obitz.

Cele i zadania organizacji

Związek miał charakter separatystyczny i apolityczny. Zmierzał do niezależności od Niemiec i Polski. Głównym celem była obrona interesów ludności mazurskiej, pielęgnowanie i kultywowanie lokalnej tradycji oraz działania zmierzające do poprawy bytu Mazurów.

Organizacja skupiała w dużej mierze osoby, które w czasie plebiscytu w 1920 roku oddały swój głos za Prusami Wschodnimi, ale nie mogły być zadowolone z obecnej sytuacji gospodarczej i społecznej na Mazurach. Związek uznawał polskie pochodzenie wschodniopruskich Mazurów, jednak autochtoniczne cechy ludności mazurskiej wykształcone na przestrzeni dziejów doprowadziły do głębokich i nieodwracalnych różnić. Mazurzy nie przystawali w żaden sposób do współczesnej Polski i Polaków. Działacze kategorycznie sprzeciwiali się próbom asymilacji Mazurów jak i wynaradawiania przez niemieckich nacjonalistów.

Znaczną rolę w popularyzacji poglądów Związku odegrały ełckie wieczory mazurskiej pieśni, poezji i tańca organizowane przez miejscowego nauczyciela Beiserta. Ostatnie tego typu spotkanie zostało zorganizowane 7 kwietnia 1924 roku. Beisert wkrótce został przeniesiony do zachodnich rejonów Niemiec.

Działalność

W Ełku Szymańczyk podjął prace nad wydaniem tytuły prasowego. 1 października 1927 roku ukazał się pierwszy numer gazety "Masovia". Tytuł miał się ukazywać trzy razy w tygodniu; na początku zamierzano unikać tematów związanych z problemami narodowościowymi. "Masovia" nie zdążyła jednak rozwinąć skrzydeł, znikając szybko z rynku prasowego.

Kilkanaście miesięcy później, 1 maja 1928 roku w Berlinie Związek Mazurów wydał pierwszy numer "Cechu". Redaktorem pisma został Kurt Obitz, a wydawcą Sawitzki. Po wyjeździe Obitza do Polski, co nastąpiło w 1930 roku, obowiązki redakcyjne przejął Gustaw Sawitzki, natomiast jako wydawca oficjalnie figurował jego brat Jan. Za pośrednictwem własnego organu prasowego działacze Związku prezentowali swój program społeczny skupiający się na kilku najważniejszych postulatach, wśród których należy wymienić:

• przeprowadzenie parcelacji domen państwowych
• sprawiedliwy rozdział kredytów
• właściwą i przejrzystą politykę podatkową
• uwzględnianie Mazurów przy obsadzaniu stanowisk w urzędach, serwitutach i domenach
• obowiązkową znajomość języka polskiego wśród nauczycieli mazurskich szkół

Z biegiem czasu zarówno berlińska centrala jak i ełcka filia coraz bardziej przechylały się na stronę ruchu polskiego. W 1933 roku, w końcowym okresie swojej działalności, Związek Mazurów liczył 2874 członków. 18 maja 1933 roku zawieszono wydawanie "Cechu". W tym samym roku na skutek działalności władz hitlerowskich Związek Mazurów przerwał swoją działalność.

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Obitz Kurt, Dzieje ludu mazurskiego, wprowadzenie i opracowanie Grzegorz Jasiński, Dąbrówno 2007.
Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do 1945 roku), Warszawa 1983.
Szymanowicz Adam, Działalność Masurenbundu w Ełku i w Berlinie w latach 1923-1933, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2005, nr 3.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.