Księżno
| Księżno | |
| | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | braniewski |
| Gmina | Wilczęta |
| Liczba ludności (2010) | 196 (łącznie z Księżą Wolą) |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Księżno | |
| Położenie na mapie Polski  Księżno | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Księżno (niem. Fürstenau) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, w gminie Wilczęta. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa elbląskiego.
Miejscowość w 2010 roku liczyła 196 mieszkańców (łącznie z Księżą Wolą).
Położenie
Wieś położona jest w północno-zachodniej części województwa warmińsko-mazurskiego, na obszarze Wysoczyzny Elbląskiej, 4 km na północny zachód od Wilcząt, przy drodze wojewódzkiej nr 509.
Dzieje miejscowości
Przed 1945 rokiem Księżno składało się z trzech części: centrum wsi – Księżej Woli – Smoczej Góry – kolonii położonej przy drodze prowadzącej do leśnictwa Oleśnica – oraz z kilku kolonii rozrzuconych przy drodze na Wilczeta i Sopoty.
Początkowo Smocza Góra (Drachenberg) była własnością Dohnów z Gładysz. Przed II wojną światową działała w pobliżu cegielnia. W latach 70. XIX wieku ziemię wokół Smoczej Góry podzielono i oddano w dzierżawę trzem chłopom. Po zakończeniu działań wojennych zachowało się tu pięć domów i zadbane zabudowania gospodarcze. Obecnie Smocza Góra jest opuszczona.
Księża Wola (Fürstenwille) powstała w roku 1840. W 1919 roku została zakupiona przez właściciela mleczarni w Wilczętach, Gottlieba Thimma. Poprzednimi właścicielami byli również Dohnowie z Gładysz. Thimm wraz z bratem Karlem wybudował młyn, tartak i fabrykę skrzyń. W 1929 roku po śmierci Gottlieba zabudowania zostały wykupione przez mistrza murarskiego Friedricha Adloffa. Adloff zaadoptował młyn na duży dom mieszkalny dla siebie i dwóch pracowników. Uruchomił także niewielki tartak. Po 1945 roku nowi osadnicy nazwali kolonię Pirzechałami. Obecnie Księża Wola jest również opuszczona.
Księżno zostało założone w 1323 roku. Wystawcą dokumentu lokacyjnego był komtur elbląski Hermann von Oettingen. W 1330 roku wydano natomiast zezwolenie na założenie we wsi karczmy. Nowa osada została zasiedlona przez niemieckich kolonistów, pochodzących głównie z Turyngii. Odnowienie lokacji nastąpiło w 1446 roku za sprawą ówczesnego komtura elbląskiego Henryka von Plauena. Po 1466 roku Księżno zostało oddane w zastaw rodzinie zu Dohna z Gładysz. W 1539 roku w Księżnie gospodarzył sołtys, karczmarz oraz 3 chłopów. W 1578 roku miejscowość miała charakter wsi szlacheckiej, obejmującej obszar 60 łanów.
Po 1840 roku na skutek separacji gruntów w Księżnie powstało 17 gospodarstw chłopskich. W 1875 roku wieś była zamieszkana przez 417 osób; w 1925 roku liczba mieszkańców zmniejszyła się do 407, z czego 401 było ewangelikami, a 6 katolikami. W tym czasie wieś składała się z 85 budynków. Rok później Księżno zostało zelektryfikowane. Miejscowa szkoła swoją historią sięgała XIX stulecia. We wsi działały właściwie dwie placówki. Stara szkoła została później przekształcona w przedszkole. Nowy budynek został wzniesiony w 1938 roku. Przed wybuchem II wojny światowej do placówki uczęszczało nawet 60 dzieci. W 1939 roku miejscowość liczyła 381 mieszkańców. Największymi przedwojennymi gospodarzami byli: Christian Thimm, Gustav Amling, Luise Riemke, Friedrich Hinz, Hermann Kretschmann, Friedrich Muthreich, Hermann Hinz I, Otto Krüge, August Hinz, Hermann Hinz II. Rzemieślnicze usługi oferowali w tym okresie: stolarz, szewc, ślusarz, 3 cieśli, 3 stelmachów, 3 dróżników, 2 murarzy, 2 krawców, blacharz, ceglarz, karczmarz i położna. We wsi działały trzy kuźnie. W Księżnie działało towarzystwo sportowe, zespół muzyczny Artura Neubera oraz sklep kolonialny i placówka pocztowa. Ostatnim niemieckim wójtem wsi był Richard Haak.
24 stycznia 1945 roku do miejscowości wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Rozpoczęło się piekło gwałtów i grabieży. Rosjanie rozstrzelali również wszystkich robotników przymusowych pracujących dotychczas w Księżnie. W czasie walk liczne zabudowania wsi spłonęły bądź uległy zniszczeniu. Ostateczne zajęcie Księżna przez czerwonoarmistów nastąpiło 5 lutego. Z 80 przedwojennych budynków zniszczeniu uległo ponad 30. Naprzeciwko szkoły pochowano poległych i rozstrzelanych mieszkańców wsi. Żadna z miejscowych kobiet, które zostały wywiezione przez Sowietów nigdy nie wróciła do domu. Od października 1945 roku rozpoczęły się masowe wywózki ludności niemieckiej. Nieliczni pozostali w Księżnie do 1947 roku. Po wojnie wieś wyróżniała się znaczną ilością ludności pochodzenia ukraińskiego, przesiedlonej przymusowo w ramach Akcji "Wisła". Miejscowa szkoła funkcjonowała do lat 70., kiedy to dzieci z Księżna skierowano do placówki w Nowicy.Aleksander Ciszewski był pierwszym powojennym sołtysem Księżna.
Religia
Wieś znajduje się na terenie parafii rzymskokatolickiej pw. Matki Bożej Częstochowskiej w Nowicy.
Zabytki
- budynek dawnej szkoły wybudowany z czerwonej cegły w 1938 roku; obecnie własność prywatna
Zobacz też
Bibliografia
Mieczkowski Krzysztof, Tomaszewski Marian, Rowerem po krainie Kanału Elbląskiego. Przewodnik po szlakach rowerowych, Elbląg 2012.
Pasłęk. Z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy ilczęta [05.05.2014]
Bank Danych Lokalnych GUS [05.05.2014]
Lech Słodownik, Księżno [05.05.2014]
