Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie

Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie
Tablica pamiątkowa źródło: Brąswałd [20.03.2014]
Data założenia:	15.06.1931
Poziom szkoły:	podstawowy
Adres:	Brąswałd

Katolicka Szkoła Polska w Brąswałdzie – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym w Prusach Wschodnich. Powstała w 1931 r. i działała do 1938 r. Pierwszym kierownikiem szkoły był nauczyciel Wojciech Gromadecki.

Historia

Początki nauczania dzieci w Brąswałdzie w języku polskim sięgają XIX w. Zapis z wizytacji szkoły przeprowadzonej przez asesora rejencji królewieckiej Reinholda Bernharda Jachmanna w 1825 r. potwierdzał stan liczebny 31 uczniów oraz naukę religii z polskiego katechizmu. Jednak zarządzenie nadprezydenta Prus Wschodnich i Zachodnich z 24 lipca 1873 r. położyło kres nauczaniu języka polskiego w szkołach elementarnych, w tym również w brąswałdzkiej szkole.

Dzięki staraniom działaczy polskich m.in. ks. Walentego Barczewskiego 15 czerwca 1931 roku otwarto w |Brąswałdzie prywatną polską szkołę, mimo oporu władz niemieckich. Początkowo do szkoły zgłosiło się ośmioro dzieci. Uczył je nauczyciel Wojciech Gromadecki. Szkoła mieściła się w prywatnym domu Józefa Bartnika. Gromadecki utworzył w szkole Radę Rodzicielską, współpracował też z lokalnym oddziałem Związku Polaków w Niemczech oraz Towarzystwem Młodzieży. Po jego odejściu do nowo otwartej szkoły w Olsztynie nauczaniem 14 dzieci zajął się Adam Kołodziej, który czynnie uczestniczył w życiu polskiej społeczności: prowadził chór młodzieżowy, bibliotekę, utrzymywał kontakty z działaczami Związku Polaków w Niemczech - Augustynem Zientarą z Brąswałdu, Janem Moritzem i Stanisławem Żurawskim z Kajn. Po odbyciu 6-miesięcznej kary w olsztyńskim więzieniu za złożenie rzekomo niezgodnych z faktami zeznań, w maju 1936 r. Kołodziej powrócił do Polski. Na czas jego aresztowania i oczekiwania na nowego nauczyciela Józefa Tomke, nauczaniem dzieci zajął się Konrad Sikora, nauczyciel z Jarot.

14 listopada 1935 r. pracę w polskiej szkole w Brąswałdzie rozpoczął Józef Tomke. Prowadził polską świetlicę, a w 1936 r. zorganizował drużynę harcerską. W połowie 1938 r. pod naciskiem władz niemieckich Józef Bartnik wypowiedział nauczycielowi mieszkanie oraz izbę lekcyjną. Szkołę przeniesiono do domu Augusta Zientary. Jednak 20 grudnia 1938 r. władze szkolne pozbawiły Józefa Tomke prawa nauczania w Niemczech, co oznaczało koniec działalności szkoły polskiej w Brąswałdzie.

Cele i zadania

Szkoła działała na podstawie Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim, która weszła w życie 21 lutego 1929 r.

Kadra pedagogiczna

Kierownikami i nauczycielami szkoły polskiej byli:

• Wojciech Gromadecki [1931-1934]
• Adam Kołodziej [1934-1935]
• Konrad Sikora [1935] - zastępstwo z powodu braku nauczyciela
• Józef Tomke [1935-1938]

Osiągnięcia

W Szkole Polskiej w Brąswałdzie 18 marca 1933 r. odbywała się kwartalna konferencja regionalna dla nauczycieli szkół polskich. Była ona formą dokształcania i składała się z lekcji pokazowej, referatu i dyskusji. Na wspomnianej konferencji lekcję pokazową z historii i języka niemieckiego przeprowadził Wojciech Gromadecki.

Uczniowie/Absolwenci

Uczniami polskiej szkoły były dzieci mniejszości polskiej mieszkającej w Prusach Wschodnich. Do szkoły w Brąswałdzie uczęszczały także dzieci z pobliskich wsi. W latach 1931-1938 stan liczebny uczniów przedstawiał się następująco:

• 1931 - 8 osób
• 1932 - 13 osób
• 1933 - 12 osób
• 1934 - 12 osób
• 1935 - 9 osób
• 1936 - 11 osób
• 1937 - 8 osób
• 1938 - 14 osób

Absolwentami szkoły w Brąswałdzie są m.in. Artur Hallmann i Alojzy Kiwicki, którzy podjęli dalszą naukę w gimnazjum w Bytomiu i Kwidzynie oraz Maria Bartnik i Maria Behnke, które kontynuowały naukę w szkole gospodarczej w Malinowie pod Działdowem.

Ciekawostki

Nauczyciele szkoły Adam Kołodziej i Józef Tomke opiekowali się świetlicą we wsi Gutkowo, dzisiejszej dzielnicy Olsztyna. Adam Kołodziej wygłaszał tam pogadanki i uczył śpiewu.

Po zakończeniu II wojny światowej 2 lipca 1945 r. ponownie otwarto szkołę w Brąswałdzie, która funkcjonowała do 1988 r. Kierownikiem powojennej szkoły została Wiktoria Kryczkowska. 16 czerwca 1957 r. z okazji 25-lecia istnienia szkoły polskiej w Brąswałdzie odbyła się uroczystość nadania szkole imienia Alfonsa Żurawskiego z Kajn. W uroczystości udział wzięli m.in. Józef Tomke, działacz warmiński Jan Boenigk, który odsłonił tablicę pamiątkową. Mównicę nakryto sztandarem biało-czerwonym ze znakiem Rodła.

Obecnie budynek szkoły został poddany generalnemu remontowi i jest zarządzany przez Fundację Albatros. Znajduje się tu kącik pamięci poświęcony Marii Zientarze-Malewskiej.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945-1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929-1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929-1939), [w:] Dziecko w historii - wątek korczakowski, red. Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

Brąswałd [13.03.2014]