Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię

Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię z siedzibą w Olsztynie
Nauczyciele szkół polskich na Warmii powoływani przez Towarzystwo Szkolne, źródło: Szkoła Podstawowa w Purdzie im. T. Pezały [30.03.2014]
Typ instytucji:	organizacja polska w Prusach Wschodnich
Powiat:	Warmia
Adres:	Olsztyn

Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię z siedzibą w Olsztynie – katolicka organizacja polska powstała w 1921 r. w Olsztynie, w Prusach Wschodnich. Działała do 1939 r. Pierwszym prezesem towarzystwa był ks. Karol Langwald.

Historia

11 listopada 1921 r. powołano w Olsztynie do życia Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Na czele Towarzystwa stanął ks Karol Langwald. 24 stycznia 1922 r. odbyło się w Olsztynie pierwsze instruktażowe spotkanie Towarzystwa. Zebranie prowadził Jan Baczewski. Członkowie zobowiązali się do zbierania podpisów rodziców pragnących posyłać swoje dzieci do polskiej szkoły. Pomimo sprzeciwu władz niemieckich działacze nie ustawali w walce o język polski. W 1923 r. zorganizowali w Olsztynie kurs języka polskiego pod pretekstem kursu kroju i szycia. Przystąpili do akcji wysyłania dzieci na kolonie letnie do Polski. Podjęli również ponowne rozmowy z władzami rejencji olsztyńskiej w sprawie wprowadzenia nauczania języka polskiego do szkół publicznych w miejscowościach zamieszkałych w przeważającej mierze przez ludność polską. Towarzystwo przystąpiło jednocześnie do zbierania podpisów pod wnioskami o wprowadzenie języka polskiego w szkołach. Petycje kierowane do władz pruskich napotykały jednak na zdecydowany opór urzędników i pomimo kilkakrotnych zabiegów nie dawały żadnych rezultatów. Doprowadzały jednocześnie do ożywionych wystąpień antypolskich organizowanych przez organizacje niemieckie. Jan Baczewski jako poseł do sejmu pruskiego nie ustępował w staraniach o szkoły polskie. Ostatecznie, 31 grudnia 1928 r. Sejm Pruski wydał ordynację ws. uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej, która weszła w życie 21 lutego 1929 r. Od tej pory Towarzystwo zajęło się organizowaniem polskich szkół oraz walką o ich utrzymanie. Władze niemieckie przerwały działanie polskich szkół i polskich organizacji na Warmii 01 września 1939 r.

Cele i zadania instytucji

Statutowym celem Towarzystwa było zachowanie i pielęgnowanie języka polskiego na Warmii i narodowe wychowanie młodzieży polskiej poprzez zakładanie i utrzymanie szkół prywatnych różnego rodzaju i wspieranie kształconej młodzieży oraz pielęgnowanie pieśni polskiej (świeckiej i kościelnej).

Założyciele

Prezydium założycielskie Towarzystwa:

• Prezes – ks. Karol Langwald
• Wiceprezes – Jan Brzeszczyński
• Sekretarz – Jan Baczewski

Działalność i patronaty

W latach 1921-1939 Towarzystwo prowadziło różne formy działalności m.in.:

• Założyło 15 szkół polskich na Warmii w miejscowościach: Chaberkowo, Gietrzwałd, Nowa Kaletka, Unieszewo, Pluski , Woryty, Skajboty, Leszno, Stanclewo, Jaroty, Wymój, Purda, Giławy, Brąswałd, Olsztyn.
• Było inicjatorem otwierania polskich ochronek w miejscowościach: Unieszewo, Chaberkowo, Gietrzwałd, Nowa Kaletka, Pluski, Przykop, Woryty, Purda, Skajboty, Olsztyn.
• Wspierało rozwój bibliotek, świetlic, drużyn harcerskich.
• Patronowało kołom Towarzystw Młodzieży Polskiej.

Oddziałem Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię były zebrania Rady Rodzicielskiej, które odbywały się w polskich szkołach.

Ciekawostki

Członkiem zwyczajnym Towarzystwa mógł zostać każdy Polak z Warmii. Musiał mieć ukończone 18 lat, władać językiem polskim i wnieść składkę 12 marek rocznie. Jednorazowa opłata w wysokości 300 marek uprawniała do dożywotniego członkostwa w Towarzystwie.

Bibliografia

Filipkowski Tadeusz, Oświata na Warmii i Mazurach w latach 1945-1960, Warszawa 1978.

Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939, Olsztyn 1980.

Lewandowska Izabela, Chłosta Jan, Śladami polskich szkół na południowej Warmii w latach 1929-1939. W 80-lecie ich utworzenia, Olsztyn 2010.

Radziszewska Maria, "Święto Dziecka" w polskich szkołach na Warmii (1929-1939), [w:] Dziecko w historii - wątek korczakowski, (red.) Elwira Jolanta Kryńska, Agnieszka Suplicka, Urszula Wróblewska, Białystok 2013.

biskupiec.com.pl [30.03.2014]