Partia Centrum

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Wersja z dnia 22:13, 19 lis 2014 autorstwa Emzet (dyskusja | edycje) (→‎Działalność)
Skocz do: nawigacja, szukaj
Partia Centrum
Rodzaj organizacji partia polityczna
Profil działalności program chrześcijańsko-demokratyczny
Rok założenia 1870

Partia Centrum - niemiecka partia chrześcijańsko-demokratyczna, zwana też Katolicką Partią Centrum, założona w 1870 roku. Działała do 5 lipca 1933 roku. Występowała w roli reprezentanta interesów katolickiej ludności Niemiec.


Działalność

W latach 1871-1933 Centrum było najbardziej wpływową partią na Warmii. We wskazanym okresie zdobywała największą liczbę mandatów w czasie wyborów do sejmu Prus oraz sejmu Rzeszy.

W programie kładła nacisk na silny związek z Kościołem oraz wartościami moralnymi i etycznymi prezentowanymi przez religię katolicką. Podkreślano znaczenie swobody działania Kościoła oraz obowiązek jego obrony. Nie mniej uwagi poświęcano kwestii równouprawnienia wspólnot religijnych i obronie chrześcijańskiego charakteru małżeństw. Partia Centrum nawoływała ponadto do decentralizacji aparatu administracyjnego, reformy systemu podatkowego i ograniczenia wydatków państwowych. Działacze zwracali uwagę na problem ochrony socjalnej robotników oraz bolączki chłopów i mieszczan.

Początkowo partii zależało na związaniu ze sobą wszystkich katolickich stowarzyszeń i towarzystw. Pierwsza deklaracja programowa Centrum została podpisana m.in. przez 21 duchownych, 14 właścicieli ziemskich, 3 prawników i taką samą liczbę chłopów, gospodarzy oraz urzędników. Swój program partia rozpowszechniała za pośrednictwem prasy. W 1871 roku w Braniewie powstała "Ermländische Zeitung", osiem lat później w Lidzbarku Warmiński zaczęła się ukazywać "Warmia". Natomiast w Olsztynie w 1893 roku wydrukowano pierwszy numer "Allensteiner Volksblatt". Na rynku pojawiły się jeszcze dwa kolejne tytuły: "Guttstädter Zeitung" i "Wormditter Zeitung". Co ciekawe, serwis dokumentacyjny przebiegu obrad parlamentu był przygotowywany dla lokalnych gazet przez specjalnie utworzoną komórkę - Zentrum-Parlaments-Korespondenz.

W okresie przedwyborczym działacze partii aktywizowali intensywnie lokalne komórki. W 1872 roku na południowej Warmii (okręg Olsztyn-Reszel)utworzono zalążek komitetu wyborczego. Na jego czele stanęli: ks. Augustyn Karau z Olsztyna, ks. Edward Stock z Barczewa oraz olsztyński aptekarz Józef Oster. W okręgu Braniewo-Lidzbar Warmińśki komitetowi przewodzili: ks. Juliusz Pohl i ks. Augustyn Kolberg.

Po 1866 roku Centrum zaczęła się interesować polskimi wyborcami. Przez pewien czas partia wspierała Polaków w walce o zachowanie wolności językowej, głównie w sferze religii. Nie uznawała jednak ich postulatów i programów politycznych, co doprowadziło ostatecznie do ochłodzenia relacji. Do 1933 roku partia utrzymywała swój monopol wyborczy na Warmii, choć miały miejsce trzy wyjątki od tej reguły. W 1871 roku Teodor Józef Bell, starokatolik i właściciel majątku Bogadyńskie został posłem do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński. Dwa lata później w okręgu Olsztyn-Reszel mandat poselski do Reichstagu zdobył ks.Antoni Wolszlegier, reprezentujący ruch polski. W tym samym okręgu w 1922 roku mandat do Landtagu zdobył Jan Baczewski. Do 1885 roku w programach Centrum nie pojawił się postulat obrony języka polskiego w szkole i kościele. Wiece, które odbyły się 15 i 16 sierpnia 1885 roku w Olsztynie i Barczewie, zwróciły jednak uwagę na zgubne skutki wprowadzenia zakazu nauczania w języku polskim w szkołach warmińskich. Od tej chwili kwestia języka stała się głównym tematem przedwyborczych wystąpień. W partii istniała polska grupa, do której należeli duchowni: Walenty Barczewski, Edward Herrmann,Jan Hirschberg, Jan Jabłoński, Józef Kiszporski, Józef Rapierski, Józef Teschner, Antoni Kuck. Wszyscy z wymienionych w 1893 roku rozpoczęli wydawanie gazety "Warmiak". W 1908 roku powołano komisję krajową, która miała decydować o doborze kandydatów na posłów. Weszli do niej przedstawiciele okręgów i parafii. Po zakończeniu II Wojny Światowej partia została reaktywowana.


Osoby związane z organizacją

Posłowie do Landtagu okręgu Olsztyn-Reszel:

Posłowie do Landtagu z okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:

Posłowie do Reichstagu okręgu Olsztyn-Reszel:

Posłowie do Reichstagu okręgu Braniewo-Lidzbark Warmiński:


Bibliografia

  1. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
  2. Bartosz Julian, Rola niemieckiej partii centrowej w latach 1930-1933, Warszawa 1970.
  3. Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
  4. Chwalba Andrzej, Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.
  5. Traba Robert, Niemcy, Warmiacy, Polacy 1871-1914. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosunków polsko-niemieckich w Prusach, Olsztyn 1994.
  6. Wrzesiński Wojciech, Polski ruch narodowy w Niemczech 1922-1939, Poznań 1970.


Przypisy


Zobacz też



Źródło: „http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php?title=Partia_Centrum&oldid=98787”