Klon

Klon
Fot. Mieczysław Kalski
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	szczycieński
Gmina	Rozogi
Liczba ludności (2010)	473
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	12-114
Tablice rejestracyjne	NSZ
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Klon
Położenie na mapie Polski Klon
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego w Klonie.
Fot. Mieczysław Kalski

Klon (niem. Liebenberg) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie szczycieńskim, w gminie Rozogi. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. W 2010 roku wieś liczyła 473 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Danuta Ruszczyk.

Położenie

Wieś położona jest w południowo-wschodniej części województwa warmińsko–mazurskiego, na pograniczu mazursko–kurpiowskim. Miejscowość leży w odległości 6,5 km na zachód od Rozóg w pobliżu rzeki Rozogi i na południe od drogi krajowej nr 53 w kierunku Szczytna.

Dzieje miejscowości

Wieś została założona w 1654 roku jako osada szkatułowa na 56 łanach; sołtysem został niejaki Jana Szymon (lokował również pobliskie Wilamowo w 1646 roku). Urodzajne gleby i położenie wsi na pograniczu sprzyjało napływowi osadników z Mazowsza.

W raporcie starosty szczycieńskiego von Gaudeckera z 1730 r. odnotowano Klon jako miejscowość posiadającą szkołę.

Podczas powstania styczniowego mieszkańcy Klonu brali udział w przemycie broni do Królestwa Polskiego, pod kierunkiem ludzi z bazy przerzutowej znajdującej się w Rozogach. Po klęsce powstania schroniło się tu wielu uciekinierów – niektórzy z nich pozostali na stałe. O przewadze żywiołu katolickiego w tym czasie świadczy fakt, iż we wsi powstał najpierw kościół katolicki (1866), zaś ewangelicki dopiero w latach 1935-1937.

Klon powiększył się w połowie XIX wieku, obejmował już wtedy 67 łanów i 128 gospodarstw. Rozwój wsi został zahamowany na przełomie XIX i XX wieku: w roku 1893 pożar zniszczył dużą liczbę domów, następnie podczas I wojny światowej zniszczonych zostało 19 domów i 27 zabudowań gospodarczych.

W plebiscycie z 11 lipca 1920 roku głosy oddało 996 mieszkańców Klonu; za przyłączeniem do Polski zagłosowało 19 osób. Mimo wszystko była to jedyna z największych wsi gminy Rozogi, w której padły jakiekolwiek głosy za Polską.

Odbudowany Klon w przededniu II wojny światowej był jedną z najgęściej zaludnionych wsi na terenie powiatu szczycieńskiego. W okresie międzywojennym działało tu koło Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich.

W okresie 1952-1977 do Niemiec (RFN i NRD) wyjechało ogółem 251 mieszkańców Klonu.

Wieś zachowała dawny układ ulicówki.

Aktualnie jest siedzibą sołectwa.

Liczba mieszkańców i gospodarstw rolnych w poszczególnych latach:

• 1730 r. – 64 gospodarstwa

• 1782 r. – 60 gospodarstw

• 1818 r. – 503 osoby, 79 gospodarstw

• 1858 r. – 128 gospodarstw

• 1939 r. – 985 osób

Kultura

W Klonie znajduje się wiejska biblioteka założona w 1884 roku jako jedna z pierwszych polskich tego rodzaju placówek na Mazurach. Działa tutaj Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Wsi Klon i Okolic.

Szkolnictwo

• szkoła podstawowa

Ludzie związani z miejscowością

• August Hasselberg (1880–1945) – działacz mazurski, urodzony w Suchorowcu (pogranicze gminy Rozogi] i Wielbarka); mieszkał w Klonie
• Jan Lippert (1877–1951) – działacz mazurski, urodził się w Klonie
• Jan Dopatka (1894–1976) – poeta mazurski tworzący w języku niemieckim i polskim, działacz mazurski

Zabytki

• zabudowa drewniana z XIX i początku XX wieku, unikatowa w skali regionu, wpisana jest do rejestru zabytków (od 1950 r., z wyjątkiem dawnego kościoła ewangelickiego, który został włączony do ewidencji zabytków
• drewniany budynek szkoły na skraju wsi
• pomnik upamiętniający mieszkańców poległych podczas I wojny światowej, przed szkołą
• kościół z 1866 roku, z wysoką wieżą dobudowaną na początku XX wieku
• cmentarz przykościelny z zachowanym dawnym układem, pomnikami i krzyżami
• dawny kościół ewangelicki wzniesiony w latach 1935-1937. Kościół ten spłonął w grudniu 2012 r. i obecnie jest remontowany i odbudowywany. Przed pożarem kościół został wyremontowany i zaadaptowany na świetlicę
• we wsi zachowana jest drewniana karczma, wyróżniająca się architektonicznie spośród pozostałej zabudowy wsi

Turystyka

W miejscowości ma swój koniec Szlak Mazursko–Kurpiowski: Szczytno – Klon

Inne

Istnieje legenda o rozbójniku Sikorze, który grasował w okolicznych lasach i według podania zabierał bogatym i oddawał biednym.

Bibliografia

1. Toeppen Max, Historia Mazur, Olsztyn 1995 (przekład M. Szymańska-Jasińska)
   
2. Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. I–II, Olsztyn 2011.
   
3. Gąsiorowski Andrzej, Podróże historyczne i krajoznawcze po pograniczu pruskim 1466–1939, Olsztyn 2005.
   
4. Kossert Andreas, Mazury. Zapomniane Południe dawnych Prus Wschodnich, przeł. Barbara Ostrowska, Warszawa 2004.
   
5. Kudrzycki Zbigniew, Rozogi – wieś mazurska a Kurpie, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 10, 1996, ss. 129–141.
   
6. Kudrzycki Zbigniew, Z dziejów gminy Rozogi, Rocznik Mazurski, t. 10, 2006, ss. 21–29.
   
7. Kudrzycki Zbigniew, Z dziejów Klonu do 1945 roku, Rocznik Mazurski, t. 11, 2007, ss. 21–34.
   
8. Kudrzycki Zbigniew, Z dziejów parafii ewangelickiej w Rozogach, Rocznik Mazurski, t. 12, 2008, ss. 3–35.
   
9. Liżewska Iwona, Knercer Wiktor, Przewodnik po historii i zabytkach ziemi szczycieńskiej, Olsztyn 1998.
   
10. Majdecka-Strzyżek Anna, Sadłowska-Kolanowska Justyna, Wartości kulturowe krajobrazu mazurskiego na przykładzie zabytkowej wsi Klon, Rocznik Mazurski, t. 5, 2001, ss. 67–72.
    
11. Mazury. Słownik stronniczy, ilustrowany, red. Waldemar Mierzwa, Dąbrówno 2008.
    
12. Nowotka Marek, Ruchy ludnościowe na pograniczu mazursko-kurpiowskim (po II wojnie światowej w gminie Rozogi), Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 4, 1990, ss. 55–64.
    
13. Nowotka Marek, Z przeszłości Rozóg i okolic, Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego, t. 6, 1992, ss. 169–175.
    
14. Orłowicz Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, na nowo podali do druku Grzegorz Jasiński, Andrzej Rzempołuch, Robert Traba, Olsztyn 1991.
    
15. Szczytno. Z dziejów miasta i powiatu, red. Jan Jałoszyński i in., Olsztyn 1962.
    
16. Bank Danych Lokalnych GUS [10.09.2013]
    
17. Strona Urzędu Gminy Rozogi [10.09.2013]
    
18. Wojewódzka Ewidencja Zabytków [10.09.2013]
    
19. Strona Urzędu Gminy Rozogi [30.08.2013]
    
20. Strona Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Rozogi [23.09.2014]

Przypisy

<references>