Komisja Szkolna na Mazurach

Komisja Szkolna na Mazurach – organizacja założona 23 lutego 1931 roku w Szczytnie.

Historia

Pierwsze projekty dotyczące uruchomienia sieci szkół w powiecie szczycieńskim pojawiły się w 1929 roku. W tym czasie polscy działacze byli bogatsi o doświadczenia związane z zakładaniem polskich szkół na obszarze Warmii. Sytuacja na Mazurach, m.in. ze względu na kwestie wyznaniowe, wymagała stworzenia odpowiednich form organizacyjnych - taką właśnie funkcję spełniać miała Komisja Szkolna na Mazurach.

Cele i zadania organizacji

Komisja miała się zająć kwestią uruchomienia polskich placówek szkolnych na terenie Mazur. W pierwszym posiedzeniu organizacji udział wzięli Franciszek Barcz, Jan Biały, Michał Kajka, Jan Boenigk, Wilhelm Duda, Fryderyk Kwiatkowski, Karol Glimski, Juliusz Malewski, Wilhelm Olbricht oraz Jerzy Lanc.

Działacze, w tym Jan Boenigk (kierownik Towarzystwa Szkolnego w Olsztynie oraz Komisariatu Oświaty "Mazowsze"), Franciszek Barcz i Walenty Habandt składali wizyty we wsiach mazurskich. Podczas spotkań z lokalną ludnością zachęcali do składania wniosków o otwarcie polskich szkół.

Działalność

Pierwszą miejscowością, której mieszkańcy nadesłali wniosek była wieś Rudka pod Szczytnem. Powstanie szkoły zostało jednak uniemożliwione z powodu działań strony niemieckiej .

Władze niemieckie niezwykle szybko, agresywnie i skutecznie wypierały polskie inicjatywy z obszaru Mazur. Ludność zastraszano, głównie za pomocą argumentu finansowego. Mazurzy obawiali się bowiem utraty pożyczek, których udzielały im niemieckie banki. Najczęściej jedynie dzięki temu wsparciu gospodarze byli w stanie utrzymać ziemię, zwierzęta gospodarskie, jednym słowem zapewnić byt sobie i swojej rodzinie. Strona polska próbowała zniwelować obawy Mazurów poprzez pożyczki oferowane przez Bank Ludowy w Olsztynie. Instytucja nie dysponowała jednak takimi możliwościami jakie posiadały banki niemieckie, wspierane konsekwentnie przez lokalną administrację i władze centralne.

Ostatecznie udało się doprowadzić do uruchomienia tylko jednej szkoły w Piasutnie, w której nauczycielem był Jerzy Lanc. Placówka została otwarta 13 kwietnia 1931 roku. Szkoła nie miała jednak szans na przetrwanie. Zastraszeni Mazurzy nie zdecydowali się zaryzykować bezpieczeństwa materialnego swoich rodzin. Bali się szykan ze strony władz. Rodzice, którzy początkowo wyrazili pragnienie posłania dzieci do polskiej szkoły wycofali się. Mimo starań Lanca nie było szans na wygranie starcia z ludzkim strachem oraz niemiecką machiną administracyjną i antypolską nagonką. Tragiczna i niewyjaśniona do dzisiaj śmierć Jerzego Lanca (1 marca 1932) stanowiła symboliczny i dramatyczny koniec polskiej szkoły w Piasutnie. Próby założenia przez Komisję Szkolną na Mazurach placówek w innych miejscowościach nie powiodły się.

Zobacz też

• Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej
• Związek Polaków w Niemczech
• Towarzystwo Czytelni Ludowych
• IV Dzielnica Związku Polaków w Niemczech
• Komisariat Oświaty "Mazowsze"
• Związek Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech

Bibliografia

Achremczyk Stanisław, Historia Warmii i Mazur, t. II, Olsztyn 2011.
Bystrzycki Piotr, Działdowszczyzna w latach II Rzeczpospolitej. Życie społeczno-polityczne, Olsztyn 1997.
Jasiński Janusz, Między Prusami a Polską. Rozprawy z dziejów Warmii i Mazur w XVIII-XX wieku, Olsztyn 2003.
Koziełło-Poklewski Bohdan, Wrzesiński Wojciech, Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919-1939, Olsztyn 1980.
Wrzesiński Wojciech, Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1920-1939, Olsztyn 1973.