Bratian
To jest
| Bratian | |
| | |
 Grunwaldzka chorągiew Bratiana, źródło: http://www.wikipedia.pl, 12.09.2013.
| |
| Rodzaj miejscowości | wieś sołecka |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | nowomiejski |
| Gmina | Nowe Miasto Lubawskie |
| Sołectwo | Bratian |
| Liczba ludności (Pole-obowiązkowe) | Pole-obowiązkowe |
| Strefa numeracyjna | (+48) 56 |
| Kod pocztowy | 13 - 300 |
| Tablice rejestracyjne | NNM |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bratian | |
| Położenie na mapie Polski  Bratian | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.
Spis treści
Charakterystyka fizjograficzna
Wieś znajduje się w dolinie. Miejscowość położona jest na terenie gminy Nowe Miasto Lubawskie, która posiada niezwykle urozmaiconą rzeźbę terenu. Obszar gminy obejmuje Pojezierze Brodnickie, Garb Lubawski i głęboko wciętą dolinę Drwęcy. Na terenie gminy występują takie formy jak ozy i kemy, powstałe podczas zlodowacenia w zagłębieniach i szczelinach martwego lodu. Na południe od Nowego Dworu Bratiańskiego znajduje się oz (eksploatowany jako żwirownia), natomiast na północ od wsi Chrośle i na południe od Jamielnika występują kemy. Oś hydrograficzną gminy stanowi rzeka Drwęca. Znaczną powierzchnię zajmują mokradła i bagna, występujące głównie w dnach rynien i innych obniżeniach terenu. Stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują lasy (14% powierzchni gminy). Ponadto 65% powierzchni gminy stanowi obszar chronionego krajobrazu.
Dzieje miejscowości
Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a Państwem Zakonnym. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343– 1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku. Zamek określano mianem od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan.
W Bratianie odbyła się ostatnia, przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął Jan Wieczwiński, a w 1535 r. Bratian przeją ród Działyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim została, przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego), nadana za wierność Szwedom, Bogusławowi i Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupił Florjan Różycki.
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730 mieszkańców, w tym: 516 katolików i 169 protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolnym, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. Do 1945 r., bowiem mieszkało we wsi dużo Niemców. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie, a w 2004 r. konsekrowano kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie Chorągwi Zamku Bratian.
Gospodarka
We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo-produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.
Kultura
We wsi działa Szkoła Podstawowa im. Rodu Działyńskich. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik. We wsi istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach oraz Ludowy Zespół Sportowy Wel.
Ludzie związani z miejscowością
Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakób Zemke. Wójtem gminy Bratian, przed wojną był Łukaszewski. We wsi mieszkał Krzysztof Szczawiński - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska - prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.
Zabytki
Na terenie wsi znajdują się następujące zabytki: ruiny XIV w. zamku krzyżackiego, pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w., kuźnia i domy z XIX w., krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń.
Bibliografia
Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
Grabowski Stanisław, W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie, Warszawa 2010, 343 ss.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
