Bratian

Bratian
Grunwaldzka chorągiew Bratiana Wikipedia [12.09.2013]
Rodzaj miejscowości	wieś sołecka
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	nowomiejski
Gmina	Nowe Miasto Lubawskie
Sołectwo	Bratian
Liczba ludności (2010)	1 954
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Kod pocztowy	13 - 300
Tablice rejestracyjne	NNM
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bratian
Położenie na mapie Polski Bratian
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bratian (Bratyan, Bretzen, Bretchen, niem. Brattian) – wieś sołecka w Polsce w województwie warmińsko–mazurskim, w powiecie nowomiejskim, w gminie Nowe Miasto Lubawskie. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. W 2010 roku wieś liczyła 1 954. mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa pełni Roman Sienkowski.

Położenie

Miejscowość leży przy ujściu rzeki Wel do Drwęcy, w odległości około 5 km na północ od Nowego Miasta Lubawskiego przy szosie w kierunku Olsztyna i 10 km od Lubawy.

Dzieje miejscowości

Miejscowość lokowano na dobrach bratiańskich, które otrzymał brat Jan z Sandomierza za służbę w wojskach krzyżackich. Wieś istniała w 1343 r., kiedy doszło do spotkania książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königem w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem, a Państwem Zakonnym. Nieznana jest dokładna data lokacji. Wieś posiada herb, który według Jana Długosza przedstawia złote rogi jelenia na srebrnym tle. W latach 1343–1359 na terenie miejscowości wybudowano średniowieczny zamek krzyżacki, a pod koniec XIV w. funkcjonował tutaj folwark zakonny. Zamek określano mianem pochodzącym od rycerza Jana z Sandomierza. Ludność polska nazywała go Brat Jan. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy zamku.
W Bratianie odbyła się ostatnia przedwojenna narada krzyżacka przed bitwą pod Grunwaldem. Po I pokoju toruńskim wieś została w rękach Krzyżaków, zaś po II pokoju toruńskim trafiła do Polski. Pod koniec XV w. zamek bratiański przeszedł pod zarząd rodu Wilkanowskich i stał się siedzibą starosty królewskiego. W 1522 r. starostwo objął Jan Wieczwiński, a w 1535 r. Bratian przejął ródDziałyńskich. W XVI w. we wsi funkcjonowała już szkoła parafialna. Po wojnach polsko–szwedzkich wieś wraz z Nowym Miastem Lubawskim za wierność Szwedom została nadana przez Karola X Gustawa (króla szwedzkiego) Bogusławowi Radziwiłłowi. W połowie XVIII w. dobra bratiańskie przejęte zostały przez ród Czapskich. W 1865 r. wieś kupił Florian Różycki.
Pod koniec XIX w. teren wsi zajmował 3740 mórg. W tym okresie było 730. mieszkańców, w tym: 516. katolików i 169. protestantów. Na początku XX w. we wsi rozpoczęła funkcjonowanie kolej żelazna oraz młyn wodny na rzece Wel. W XX w. wzniesiono budynek szkolny, w którym uczyły się przed wojną dzieci pochodzenia niemieckiego i polskiego. W 1991 r. erygowano parafię w Bratianie, a w 2004 r. konsekrowano kościół pw. św. Brata Alberta Chmielowskiego. Na terenie wsi w 2007 r. powstało bractwo rycerskie.

Gospodarka

We wsi działają firmy z branży budowlanej, motoryzacyjnej, spożywczej, pielęgniarskiej, usługowo–produkcyjnej. Znajduje się tutaj stacja obsługi samochodów i LPG.

Kultura

We wsi działa szkoła podstawowa. Przy szkole funkcjonuje Młodzieżowy Klub Integracji finansowany ze środków unijnych. Znajduje się tutaj również boisko piłkarskie, wybudowane w ramach programu Orlik. We wsi istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Gwiździnach oraz Ludowy Zespół Sportowy ''Wel''.

Ludzie związani z miejscowością

Na kartach historii wsi zapisał się ród Wilkanowskich oraz Działyńskich. W latach 20. XX w. we wsi głównymi gospodarzami byli: Jan Łukaszewski, Karol Szneider i Jakub Zemke. Przed wojną wójtem gminy Bratian był Łukaszewski. We wsi mieszkał Krzysztof Szczawiński - kolarz, zdobywca medali w Mistrzostwach Polski. W bratiańskiej szkole uczyła się Teresa Duszyńska – prof. dr hab. Uniwersytetu Gdańskiego.

Zabytki

• ruiny XIV w. zamku krzyżackiego
• pozostałości dworku klasycystycznego z XVIII w.
• kuźnia i domy z XIX w.
• krzyż i pamiątkowa tablica na miejscu straceń

Pozostałość zamku w Bratianie Strona poświęcona zamkom [12.09.2013]

Bibliografia

1. Gmina Nowe Miasto Lubawskie. Przewodnik krajoznawczy, Toruń 1997, 82 ss.
2. Grabowski Stanisław, W cieniu bratiańskiego zamku. Z dziejów gminy Nowe Miasto Lubawskie, Warszawa 2010, 343 ss.
3. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. Bronisława Chlebowskiego, Filipa Sulimierskiego, Władysława Walewskiego, t. I, Warszawa 1880, 960 ss.
4. Wikipedia [12.09.2013]
5. Strona Gminy Nowego Miasta Lubawskiego [03.07.2014]
6. Strona poświęcona zamkom [12.09.2013]