Bartąg: Różnice pomiędzy wersjami
Z Encyklopedia Warmii i Mazur
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja zweryfikowana] |
(→Ludzie związani z miejscowością) |
(zaktualizowana liczba ludności w oparciu o dane z https://www.stawiguda.pl/dane-statystyczne) |
||
| (Nie pokazano 39 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
|flaga wsi = | |flaga wsi = | ||
|herb artykuł = | |herb artykuł = | ||
| − | |dopełniacz wsi = | + | |dopełniacz wsi = |
| − | |zdjęcie = | + | |zdjęcie = Bartąg nad Łyną_1a.jpg |
| − | |opis zdjęcia = | + | |opis zdjęcia = Bartąg nad Łyną.<br>Fot. Mieczysław Kalski |
|rodzaj miejscowości = | |rodzaj miejscowości = | ||
|województwo = warmińsko-mazurskie | |województwo = warmińsko-mazurskie | ||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
|sołectwo = | |sołectwo = | ||
|wysokość = | |wysokość = | ||
| − | |liczba ludności = | + | |liczba ludności = 3492 |
| − | |rok = | + | |rok = 2022 |
|strefa numeracyjna = | |strefa numeracyjna = | ||
|kod pocztowy = | |kod pocztowy = | ||
| Linia 27: | Linia 27: | ||
|wikisłownik = | |wikisłownik = | ||
|www = | |www = | ||
| − | }} | + | }} |
| − | '''Bartąg ''' (niem. Gross Bertung) – wieś sołecka | + | '''Bartąg ''' (niem. ''Gross Bertung'') – wieś sołecka położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat olsztyński|powiecie olsztyńskim]], w [[Stawiguda (gmina wiejska)| gminie Stawiguda]]. |
| − | W latach | + | W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. |
| − | + | W 2012 r. wieś liczyła 106 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje [[Grzegorz Kołakowski]]<ref>http://bip.stawiguda.pl/jednostki_pomocnicze/1/solectwa</ref>. | |
| − | <br/> | + | <br/><br/> |
| − | + | [[File:Bartąg nad Łyną_2a.jpg|thumb|right|290px|Fot. Mieczysław Kalski | |
| + | ]] | ||
== Położenie == | == Położenie == | ||
| − | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]] nad lewym brzegiem [[ | + | Miejscowość jest położona na [[Pojezierze Olsztyńskie| Pojezierzu Olsztyńskim]], nad lewym brzegiem [[Rzeka Łyna| Łyny]], w odległości 6 km na południe od [[Olsztyn|Olsztyna]], nad [[Jezioro Bartąg| jeziorem Bartąg]]. |
| − | |||
== Dzieje miejscowości == | == Dzieje miejscowości == | ||
| − | Wieś | + | Wieś lokowano w 1345 r. na obszarze dawnej osady [[Prusowie|staropruskiej]]. Wystawcą przywileju na [[Prawo chełmińskie| prawie chełmińskim]] był [[Henryk z Lutr]]. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1463 r. |
| + | |||
| + | Pierwotna nazwa wsi ''Deutsche Bertung'' pojawiała się w różnych wersjach: ''Bertingshusen'', ''Bering'' (1576), ''Gross Berting'' (1701). Przez miejscowych zwana była ''Bartonkiem''. We wsi działała karczma, a w 1718 r. znajdował się tu folwark [[Kapituła warmińska|kapituły warmińskiej]] obejmujący obszar 60 łanów. | ||
| + | |||
| + | Zachowany do czasów współczesnych [[lkwim: Kościół pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej w Bartągu|kościół gotycki w Bartągu]] pochodzi z drugiej poł. XIV w. Świątynia uległa zniszczeniu w XVII w. (1681). Po spaleniu została odbudowana na początku XVIII w. Konsekracji budowli w 1724 r. dokonał ówczesny biskup [[Jan Franciszek Kurdwanowski]]. W tym okresie przy kościele istniała szkoła oraz szpital. Od 1776 r. proboszczem w Bartągu był [[Tomasz Grem]], który apelował do władz o poprawę stanu szkolnictwa na [[Warmia|Warmii]]. | ||
| + | |||
| + | W 1807 r. miejscowość dotkliwie przeżyła przemarsz wojsk francuskich. Po 1863 r. do Bartąga przybywali szukający schronienia powstańcy z Królestwa Polskiego. W 1861 r. na 447 mieszkańców aż 385 posługiwało się językiem polskim. W czasie [[Plebiscyt na Warmii i Mazurach| plebiscytu w 1920 r.]] w Bartągu za Polską padło 30 głosów, natomiast za Prusami – 385. | ||
| + | |||
| + | Po zakończeniu II wojny światowej Bartąg uzyskał status wsi sołeckiej, uruchomiona została szkoła, biblioteka oraz poczta. Obecnie we wsi działa poczta oraz ośrodek zdrowia. | ||
| + | |||
| + | Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła: | ||
| + | *1818 – 277 osób | ||
| + | *1861 – 447 osób | ||
| + | *1939 – 798 osób | ||
| + | *1998 – 471 osób | ||
| − | W | + | ==Edukacja== |
| + | W Bartągu funkcjonuje [[Przedszkole w Bartągu| przedszkole]]. | ||
<br/> | <br/> | ||
==Kultura== | ==Kultura== | ||
| − | W Bartągu organizowany jest [[lkwim:Letni Festiwal Teatrów Wiejskich | + | W Bartągu organizowany jest [[lkwim:Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą" w Bartągu|Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą"]]. Działa tu również [[lkwim:Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły" w Bartągu|Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły"]]. |
| − | |||
== Ludzie związani z miejscowością == | == Ludzie związani z miejscowością == | ||
| − | *[[Walenty Tolsdorf]] (1816-1905) | + | *[[Walenty Tolsdorf]] (1816-1905) – urodzony w Bartągu duchowny katolicki, działacz społeczny, filantrop |
| − | * | + | * Tomasz Grem – proboszcz w Bartągu, w 1781 r. założył w parafii [[Bractwo Opatrzności Bożej]]. |
| − | *[[Otto Langkau]] | + | *[[Otto Langkau]] – proboszcz miejscowej parafii w latach 1913–1945, zasłynął z wygłaszanych w języku polskim kazań, prenumerował również [[lkwim:Gazeta Olsztyńska| "Gazetę Olsztyńską"]]. Rozstrzelany przez Rosjan |
| − | *[[Georg Sterzinsky]] | + | *[[Georg Sterzinsky]] (1936–2011) – urodzony w [[Warławki| Warławkach]] duchowny katolicki, biskup Berlina, kardynał;dzieciństwo spędził w Bartągu |
| − | [[ | + | *[[Józef Kupczyk]] (1846–1911) - urodzony w Bartągu poeta, rzeźbiarz ludowy |
| − | + | *[[Marta Hanowska-Sendrowska]] – urodzona w Bartągu pedagog, redaktorka [[lkwim:Słowo na Warmii i Mazurach|"Słowa na Warmii i Mazurach"]] | |
| − | |||
== Zabytki == | == Zabytki == | ||
| − | * | + | *kościół gotycki pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z 2. poł. XIV w., odbudowany po zniszczeniach na przełomie XVII i XVIII w., rozbudowany w 1934 roku |
| − | [[ | + | We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny, ołtarze boczne z końca XVIII w. oraz barokowa ambona. |
| − | + | *pomnik poległych w czasie I wojny światowej wbudowany w kościelną bramę. | |
| + | W 2006 r. płyty zostały skradzione. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza dwa lata później doszło do odsłonięcia nowych tablic wykonanych z marmuru. | ||
| + | *cmentarz przykościelny | ||
| + | *przykościelna kapliczka wzniesiona w 1897 r. | ||
| + | *cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX w. | ||
| + | *budynek plebanii wzniesiony w 1850 roku | ||
| + | *stajnia (1927) oraz obora (1 ćwierć XX w.) wchodzące w skład zabudowy plebanii | ||
| + | *pięć przydrożnych [[Kapliczki w Bartągu|kapliczek warmińskich]] wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków | ||
| − | == | + | ==Multimedia== |
| − | # | + | {{#ev:youtube|pDUE1pB-GkY|500|left|Film udostępniony w ramach projektu [http://rkf.warmia.mazury.pl/ Regionalna Kronika Filmowa]}} |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
{{Przypisy}} | {{Przypisy}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| − | |||
| − | == | + | == Bibliografia == |
| − | ... | + | Chłosta Jan, ''Słownik Warmii'', Olsztyn 2002.<br/> |
| + | ''Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii'', Olsztyn 1973.<br/> | ||
| + | Turowski Paweł, ''Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej'', wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.<br/> | ||
| + | ''Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany'', red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.<br/> | ||
| + | [http://www.wuoz.olsztyn.pl/ Wojewódzka ewidencja zabytków] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://stawiguda.com.pl/21/dane-statystyczne stawiguda.com.pl] [05.03.2014]<br/> | ||
| + | [http://www.stpd.com.pl/ Teatr Prawie Dorosły] [05.03.2014] | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | [[Kategoria: Miejscowość]][[Kategoria: Powiat olsztyński ]][[Kategoria: | + | [[Kategoria: Miejscowość]] [[Kategoria: Powiat olsztyński]] [[Kategoria: Stawiguda (gmina wiejska)]] [[Kategoria: Wsie sołeckie]] [[Kategoria: 1301-1400]] |
Aktualna wersja na dzień 15:13, 29 kwi 2023
| Bartąg | |
| | |
 Bartąg nad Łyną.
Fot. Mieczysław Kalski | |
| Państwo |  Polska
|
| Województwo | warmińsko-mazurskie |
| Powiat | olsztyński |
| Gmina | Stawiguda |
| Liczba ludności (2022) | 3492 |
| Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego   Bartąg | |
| Położenie na mapie Polski  Bartąg | |
{{#invoke:Koordynaty|szablon}} | |
Bartąg (niem. Gross Bertung) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
W 2012 r. wieś liczyła 106 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Grzegorz Kołakowski[1].
Spis treści
Położenie
Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, nad lewym brzegiem Łyny, w odległości 6 km na południe od Olsztyna, nad jeziorem Bartąg.
Dzieje miejscowości
Wieś lokowano w 1345 r. na obszarze dawnej osady staropruskiej. Wystawcą przywileju na prawie chełmińskim był Henryk z Lutr. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1463 r.
Pierwotna nazwa wsi Deutsche Bertung pojawiała się w różnych wersjach: Bertingshusen, Bering (1576), Gross Berting (1701). Przez miejscowych zwana była Bartonkiem. We wsi działała karczma, a w 1718 r. znajdował się tu folwark kapituły warmińskiej obejmujący obszar 60 łanów.
Zachowany do czasów współczesnych kościół gotycki w Bartągu pochodzi z drugiej poł. XIV w. Świątynia uległa zniszczeniu w XVII w. (1681). Po spaleniu została odbudowana na początku XVIII w. Konsekracji budowli w 1724 r. dokonał ówczesny biskup Jan Franciszek Kurdwanowski. W tym okresie przy kościele istniała szkoła oraz szpital. Od 1776 r. proboszczem w Bartągu był Tomasz Grem, który apelował do władz o poprawę stanu szkolnictwa na Warmii.
W 1807 r. miejscowość dotkliwie przeżyła przemarsz wojsk francuskich. Po 1863 r. do Bartąga przybywali szukający schronienia powstańcy z Królestwa Polskiego. W 1861 r. na 447 mieszkańców aż 385 posługiwało się językiem polskim. W czasie plebiscytu w 1920 r. w Bartągu za Polską padło 30 głosów, natomiast za Prusami – 385.
Po zakończeniu II wojny światowej Bartąg uzyskał status wsi sołeckiej, uruchomiona została szkoła, biblioteka oraz poczta. Obecnie we wsi działa poczta oraz ośrodek zdrowia.
Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:
- 1818 – 277 osób
- 1861 – 447 osób
- 1939 – 798 osób
- 1998 – 471 osób
Edukacja
W Bartągu funkcjonuje przedszkole.
Kultura
W Bartągu organizowany jest Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą". Działa tu również Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły".
Ludzie związani z miejscowością
- Walenty Tolsdorf (1816-1905) – urodzony w Bartągu duchowny katolicki, działacz społeczny, filantrop
- Tomasz Grem – proboszcz w Bartągu, w 1781 r. założył w parafii Bractwo Opatrzności Bożej.
- Otto Langkau – proboszcz miejscowej parafii w latach 1913–1945, zasłynął z wygłaszanych w języku polskim kazań, prenumerował również "Gazetę Olsztyńską". Rozstrzelany przez Rosjan
- Georg Sterzinsky (1936–2011) – urodzony w Warławkach duchowny katolicki, biskup Berlina, kardynał;dzieciństwo spędził w Bartągu
- Józef Kupczyk (1846–1911) - urodzony w Bartągu poeta, rzeźbiarz ludowy
- Marta Hanowska-Sendrowska – urodzona w Bartągu pedagog, redaktorka "Słowa na Warmii i Mazurach"
Zabytki
- kościół gotycki pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z 2. poł. XIV w., odbudowany po zniszczeniach na przełomie XVII i XVIII w., rozbudowany w 1934 roku
We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny, ołtarze boczne z końca XVIII w. oraz barokowa ambona.
- pomnik poległych w czasie I wojny światowej wbudowany w kościelną bramę.
W 2006 r. płyty zostały skradzione. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza dwa lata później doszło do odsłonięcia nowych tablic wykonanych z marmuru.
- cmentarz przykościelny
- przykościelna kapliczka wzniesiona w 1897 r.
- cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX w.
- budynek plebanii wzniesiony w 1850 roku
- stajnia (1927) oraz obora (1 ćwierć XX w.) wchodzące w skład zabudowy plebanii
- pięć przydrożnych kapliczek warmińskich wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków
Multimedia
Przypisy
Bibliografia
Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii, Olsztyn 1973.
Turowski Paweł, Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.com.pl [05.03.2014]
Teatr Prawie Dorosły [05.03.2014]
