Bartąg

Bartąg
Bartąg nad Łyną. Fot. Mieczysław Kalski
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Stawiguda
Liczba ludności (2012)	106
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Bartąg
Położenie na mapie Polski Bartąg
{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Bartąg (niem. Gross Bertung) – wieś sołecka położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Stawiguda. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

W 2012 r. wieś liczyła 106 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Michał Rozak.

Bartąg

Fot. Mieczysław Kalski

 

Położenie

Miejscowość jest położona na Pojezierzu Olsztyńskim, nad lewym brzegiem Łyny, w odległości 6 km na południe od Olsztyna, nad jeziorem Bartąg.

Dzieje miejscowości

Wieś lokowano w 1345 r. na obszarze dawnej osady staropruskiej. Wystawcą przywileju na prawie chełmińskim był Henryk z Lutr. Odnowienie lokacji miało miejsce w 1463 r.

Pierwotna nazwa wsi Deutsche Bertung pojawiała się w różnych wersjach: Bertingshusen, Bering (1576), Gross Berting (1701). Przez miejscowych zwana była Bartonkiem. We wsi działała karczma, a w 1718 r. znajdował się tu folwark kapituły warmińskiej obejmujący obszar 60 łanów.

Zachowany do czasów współczesnych kościół gotycki w Bartągu pochodzi z drugiej poł. XIV w. Świątynia uległa zniszczeniu w XVII w. (1681). Po spaleniu została odbudowana na początku XVIII w. Konsekracji budowli w 1724 r. dokonał ówczesny biskup Jan Franciszek Kurdwanowski. W tym okresie przy kościele istniała szkoła oraz szpital. Od 1776 r. proboszczem w Bartągu był Tomasz Grem, który apelował do władz o poprawę stanu szkolnictwa na Warmii.

W 1807 r. miejscowość dotkliwie przeżyła przemarsz wojsk francuskich. Po 1863 r. do Bartąga przybywali szukający schronienia powstańcy z Królestwa Polskiego. W 1861 r. na 447 mieszkańców aż 385 posługiwało się językiem polskim. W czasie plebiscytu w 1920 r. w Bartągu za Polską padło 30 głosów, natomiast za Prusami – 385.

Po zakończeniu II wojny światowej Bartąg uzyskał status wsi sołeckiej, uruchomiona została szkoła, biblioteka oraz poczta. Obecnie we wsi działa poczta oraz ośrodek zdrowia.

Liczba mieszkańców w następujących latach wynosiła:

• 1818 – 277 osób
• 1861 – 447 osób
• 1939 – 798 osób
• 1998 – 471 osób

Edukacja

W Bartągu funkcjonuje przedszkole.

Kultura

W Bartągu organizowany jest Letni Festiwal Teatrów Wiejskich "Pod Brzozą". Działa tu również Stowarzyszenie "Teatr Prawie Dorosły".

Ludzie związani z miejscowością

• Walenty Tolsdorf (1816-1905) – urodzony w Bartągu duchowny katolicki, działacz społeczny, filantrop
• Tomasz Grem – proboszcz w Bartągu, w 1781 r. założył w parafii Bractwo Opatrzności Bożej.
• Otto Langkau – proboszcz miejscowej parafii w latach 1913–1945, zasłynął z wygłaszanych w języku polskim kazań, prenumerował również "Gazetę Olsztyńską". Rozstrzelany przez Rosjan
• Georg Sterzinsky (1936–2011) – urodzony w Warławkach duchowny katolicki, biskup Berlina, kardynał;dzieciństwo spędził w Bartągu
• Józef Kupczyk (1846–1911) - urodzony w Bartągu poeta, rzeźbiarz ludowy
• Marta Hanowska-Sendrowska – urodzona w Bartągu pedagog, redaktorka "Słowa na Warmii i Mazurach"

Zabytki

• kościół gotycki pw. św. Jana Ewangelisty i Opatrzności Bożej z 2. poł. XIV w., odbudowany po zniszczeniach na przełomie XVII i XVIII w., rozbudowany w 1934 roku

We wnętrzu kościoła znajduje się barokowy ołtarz główny, ołtarze boczne z końca XVIII w. oraz barokowa ambona.

• pomnik poległych w czasie I wojny światowej wbudowany w kościelną bramę.

W 2006 r. płyty zostały skradzione. Dzięki staraniom miejscowego proboszcza dwa lata później doszło do odsłonięcia nowych tablic wykonanych z marmuru.

• cmentarz przykościelny
• przykościelna kapliczka wzniesiona w 1897 r.
• cmentarz rzymskokatolicki z końca XIX w.
• budynek plebanii wzniesiony w 1850 roku
• stajnia (1927) oraz obora (1 ćwierć XX w.) wchodzące w skład zabudowy plebanii
• pięć przydrożnych kapliczek warmińskich wpisanych do wojewódzkiej ewidencji zabytków

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii, Olsztyn 1973.
Turowski Paweł, Sto siedemdziesiąt trzy lata walki o mowę ojczystą jednej wsi warmińskiej, wstęp i oprac. Danuta i Norbert Kasparkowie, Olsztyn 2003.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Wojewódzka ewidencja zabytków [05.03.2014]
stawiguda.com.pl [05.03.2014]
Teatr Prawie Dorosły [05.03.2014]