Kiwity

Z Encyklopedia Warmii i Mazur
Skocz do: nawigacja, szukaj
Kiwity

Kiwity. Kościół parafialny.Fot. Mieczysław Kalski.
Kiwity. Kościół parafialny.
Fot. Mieczysław Kalski.
Państwo  Polska
Województwo warmińsko-mazurskie
Powiat lidzbarski
Gmina Kiwity
Liczba ludności (2010) 429
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa lokalizacyjna województwa warmińsko-mazurskiego
Kiwity
Kiwity
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Kiwity
Kiwity
Ziemia

{{#invoke:Koordynaty|szablon}}

Kiwity (niem. Kiwitten) – wieś gminna położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie lidzbarskim, w gminie Kiwity, siedziba władz gminy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Miejscowość w 2010 roku liczyła 429 mieszkańców. Obecnie funkcję sołtysa sprawuje Czesław Jaksina[1].

Położenie

Miejscowość leży na Pojezierzu Olsztyńskim, w odległości 14 km na wschód od Lidzbarka Warmińskiego.

Dzieje miejscowości

Dokładna data założenia wsi nie jest znana. W roku 1308 ówczesny biskup warmiński Eberhard z Nysy zezwolił na budowę młyna w Kiwitach oraz otwarcie karczmy. Jednak już w 1311 roku osada została zniszczona przez Litwinów, którzy wymordowali mieszkańców. Te wydarzenia wiąże się z genezą powstania powiedzenia "Śmierć od Kiwte", które umieszczano na murach cmentarnych. Akt lokacyjny został wystawiony przez wspomnianego Eberharda z Nysy w roku 1319.

W okresie wojen polsko-krzyżackich Kiwity nie uniknęły kolejnej fali zniszczeń. W 1685 roku doszło do odnowienia lokacji przez biskupa Michała Radziejowskiego. W 1688 roku we wsi gospodarzyło aż 2 sołtysów, 12 chłopów oraz 1 zagrodnik. W 1818 roku Kiwity były zamieszkane przez 278 osób.

Pierwszy kościół został wzniesiony przed 1325 rokiem. W 1382 miejscowym duszpasterzem był niejaki ks. Herbardus. Natomiast w 1781 roku funkcję tę pełnił ks. Stanisław Drożyłowski, kapelan i dworzanin biskupa Ignacego Krasickiego. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana, po raz ostatni miało to miejsce w roku 1862. Budowlę konsekrował biskup Filip Krementz.

W pierwszej połowie XIX wieku zbudowano miejscową plebanię i wzniesiono ogrodzenie cmentarne. W 1873 roku w Kiwitach została założona agencja pocztowa. Rok później powstał urząd stanu cywilnego. W 1885 roku w miejscowości został założony telegraf. W 1905 roku w Kiwitach uruchomiono mleczarnię. Po zakończeniu I wojny światowej w Kiwitach działała szkoła, poczta oraz telegraf. Funkcjonowała restauracja, stolarnia, kasa oszczędnościowa, mleczarnia produkująca cenione sery tylżyckie oraz masarnia. Istniały sklepy spożywcze i tekstylne. Swoje usługi oferowali m.in. rymarz, kowal, krawiec, szewc, stelmach.

W 1939 roku wieś liczyła 434 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej w miejscowości uruchomiono gimnazjum, pocztę oraz ośrodek zdrowia. Powstało również gminne centrum handlowo-usługowe ze szkołą. Pierwszym wójtem po 1945 roku został wybrany Warmiak ze wsi Skajboty, Otton Sarnowski. W 1998 roku Kiwity liczyły 438 mieszkańców.

W miejscowości działa ośrodek zdrowia oraz poczta. Funkcjonuje również Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej i jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.

Liczba mieszkańców i budynków mieszkalnych w następujących latach wynosiła:

  • 1817 – 278 osób, 43 domy
  • 1846 – 297 osób, 40 domów
  • 1858 – 342 osoby, 47 domów
  • 1905 – 439 osób, 67 domów
  • 1925 – 505 osób, 72 domy
  • 1938 – 434 osoby

Edukacja

Gospodarka

Kiwity są bezpośrednio powiązane z przejściem granicznym w Bezledach. W okolicy zlokalizowane są licznie gospodarstwa rolne o powierzchni 50 ha. Główny problem to brak punktów skupu i dystrybucji płodów rolnych oraz deficyt zakładów przemysłowych i przetwórstwa rolniczego.

Kultura

Sport

W miejscowości od 2004 roku działa Gminny Ludowy Uczniowski Klub Sportowy "Delta" Kiwity.

Zabytki

  • kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, budowla gotycka z XIV-XV wieku, odnawiana w XVII-XVIII stuleciu; gruntowny remont przeszła w 1862 i 1972 roku. We wnętrzu ołtarz późnobarokowy sprzed 1726 roku, późnobarokowa ambona, chór muzyczny z ok. połowy XVIII stulecia, dwa rokokowe konfesjonały, płyta nagrobna biskupa warmińskiego Jana Wilde, epitafium Eustachego von Knobelsdorfa zmarłego w 1671 roku
  • budynek plebanii z XIX wieku
  • cmentarz przykościelny
  • cztery zabytkowe kapliczki przydrożne

Przypisy

  1. bip.warmia.mazury.pl [05.03.2014]

Bibliografia

Chłosta Jan, Słownik Warmii, Olsztyn 2002.
Chrzanowski Tadeusz, Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii, Olsztyn 1978.
Rzempołuch Andrzej, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Warmia i Mazury. Przewodnik ilustrowany, red. Marcin Kuleszo, Barbara Wojczulanis, Olsztyn 2001.
Bank Danych Lokalnych GUS [10.03.2014]
ciekawemazury.pl [10.03.2014]
Dom Warmiński [05.03.2014]
Plan Odnowy Miejscowości Kiwity [05.03.2014]
polskaniezwykla.pl [05.03.2014]
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ewidencja zabytków[05.03.2014]