Marcin Giersz

Marcin Giersz
Książka o Marcinie Gierszu, źródło: www.giżycko.pl, 12.09.2013.
Data i miejsce urodzenia	23 październik 1808 r. Kowalki
Data i miejsce śmierci	25 marca 1895 r. Lec (Giżycko)

Marcin Giersz, także Gerss (ur. 23 października 1808 r. w Kowalkach, powiat gołdapski, zm. 25 marca 1895 w Lecu - Giżycko), mazurski nauczyciel, regionalista, pisarz, redaktor i wydawca, tłumacz, działacz luterański.

Szkoła i wykształcenie

Marcin Gerss zdobywał wykształcenie najpierw w szkole parafialnej w Grabowie, następnie w seminarium nauczycielskim w Karalene pod Wystrucią. Nauka możliwa była dzięki finansowemu wsparciu księdza Michaela Karla Sterna, który zwrócił uwagę na ubogiego, ale bardzo zdolnego chłopca. Seminarium w Karalene Gerss ukończył w 1828 roku.

Praca

Pracował jako nauczyciel w szkołach w: Mikołajkach (1828 r., adiunkt kantora i nauczyciel), Szestnie (1835 r., rektor szkoły) i Sterławkach Wielkich pod Giżyckiem (od 1837, rektor i organista). Po usunięciu ze stanowiska "za niemoralność", ale i poglądy wyrażane w czasie Wiosny Ludów przeniósł się w 1850 roku do Giżycka i zajął się handlem nieruchomościami (bez powodzenia). Działał również w miejscowej Radzie Miejskiej. Po przejściu na emeryturę (1848 r.) rozpoczął działalność literacką i wydawniczą.

Działalność społeczna, kulturalna, naukowa, polityczna

W młodości kilkukrotnie zmieniał miejsce zamieszkania, nie opuszczał jednak Prus Wschodnich. Na stałe związany był z Mazurami. Większość życia spędził w Lecu, dawnym Giżycku, skąd wyruszał na pobyty studyjne w archiwach królewieckich. Przez całe życie wykazywał ambicje naukowe, m.in. opublikował kilka szkiców o tematyce regionalnej w piśmie "Preussische Provinzial-Blätter".

Prowadził ożywioną korespondencję z polskimi działaczami narodowymi. Pozostawał w stałym kontakcie z Wojciechem Kętrzyńskim (od 1872 roku). Dzięki tym kontaktom zbliżył się do kultury polskiej.

Był współtwórcą pierwszego pisma dla Mazurów ("Przyjaciel Ludu Łecki"), wieloletnim korespondentem "Königsberger Hartungsche Zeitung", wydawcą "Kalendarza Królewsko-Prusko-Ewangelickiego" i "Gazety Leckiej". Wydawał w języku polskim kalendarze i śpiewniki. Był założycielem towarzystwa naukowego "Masovia" i współredaktorem królewieckich "Nowin o Rozszerzaniu Wiary Chrześcijańskiej", członkiem licznych towarzystw naukowych, w tym poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Był uważany za postać kontrowersyjną. Uważał się bowiem za Mazura. Działał przeciwko Gizewiuszowi. W publikowanych utworach zacierał granice między Polakami i Niemcami. W ten sposób rozwijał również język polski na Mazurach. Publikował bowiem utwory Kochanowskiego, Reja, Ignacego Krasickiego czy Mickiewicza. W artykułach jego były też prezentowane takie postacie jak Kościuszko i Sobieski. Giersz atakowany był z jednej strony przez Polaków z Wielkopolski za lojalistyczną postawę wobec państwa pruskiego i potępiany przez Niemców za zdradę. Giersza nie potępiał Wojciech Kętrzyński.

Marcin Giersz zmarł 25 marca 1895 w ówczesnym Lecu - Giżycku.

Ciekawostki

• Giersz pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej.
• Znał 12 języków.
• Zmarł w biedzie, przeżywszy wszystkie swe dzieci z pierwszego małżeństwa. Przeżył go tylko Otto Borries noszący nazwisko matki, Louisy Borries, którą Gerss poślubił na krótko przed swą śmiercią.
• Postać Giersza, jego życie i działalność stały się przedmiotem badań m.in. Zbigniewa Chojnowskiego, poety, krytyka i historyka literatury.
• W 2008 roku w rodzinnej miejscowości Marcina Gerssa odsłonięto kamień pamiątkowy, na którym określono go m.in. mianem "ojca mazurskiej literatury ludowej".

Bibliografia

1. Chojnowski Zbigniew, Kultura mazurska w opowiastkach Marcina Gerssa, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 43-60.
2. Jasiński Grzegorz, Marcin Gerss (1808-1895). Zarys poglądów, [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008.
3. Oracki Tadeusz, Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla (od połowy XV w. do 1945 roku), Warszawa 1963, s. 84-85.

Zobacz też

• Hałun K., Marcina Gerssa "Kalendarz Królewsko-Pruski Ewangelicki", "Komunikaty Mazursko-Warmińskie" 1982, nr 3, s. 201-215.
• Kruk Erwin, Marcin Gerss i jego mazurscy korespondenci (na przykładzie "Gazety Leckiej"), [w:] Marcin Gerss (Giersz). Człowiek z pogranicza, praca zbiorowa pod red. Zbigniewa Chojnowskiego, Olsztyn 2008, s. 61-78.
• Żółtowska-Sikora Magdalena, "Ićta oba w zakład ia iest niedzi wamni". Wokół nieznanego rękopisu Adolfa Linkera ze wsi Kożuchy pod Białą Piską, "Literatura Ludowa" 2014, nr 1, s. 15-28.
• pl.wikipedia.org [22.12.2013]